Yazan: Kiriyakos Cambazis
Çeviren: Bekir Azgın
[Bu yazı AKEL partisinin 90. kuruluş yıldönümü münasebetiyle 2016 yılında kaleme alınmış ve Politis’in internet gazetesinde yayınlanmıştır. Yazıya daha sonra ufak tefek eklemeler yapılmıştır. Kıbrıslı Türkler için yararlı bilgiler içerdiğini sanıyorum.-BA]
AKEL liderliği bu sene partilerinin kuruluşunun 90. yılını kutluyor. Ağustos 1926’da gerçekleştirilen Kıbrıs Komunist Partisi’nin (KKP) birinci kurultayı, partinin başlangıç noktası olarak kabul ediliyor. Nisan 1941’de kurulan AKEL partisi, KKP’nin devamı olarak ele alınır. Ancak AKEL gerçekten onun bir devamı mıydı yoksa komünist olmayan daha geniş bir tabandan gelen grupları da mı kapsıyordu?
Kabul etmemiz gerekir ki Kıbrıslı Rum solcular, AKEL liderliğinin ileri sürdüğü görüşleri, olduğu gibi kabul ederler ve onları sorgulamak gereğini duymazlar. Madem ki AKEL’in liderliği, partilerinin komünist olduğunu, temelinde Marksist-Leninist teorinin bulunduğunu ve dünya görüşlerinin materyalist olduğunu savunuyorlar, bizim buna itiraz etme gibi bir nedenimiz olamaz diye algılıyorlar.
Öte yandan, tarihi araştırmalar, “inan ve araştırma” da dahil hiçbir aksiyomu kabul etmez. Aksine, olanı biteni doğrulama cefasından geçirir çünkü insanların ufku bu şekilde açılır ve bilim böyle ilerler. Çağdaş diyalektizmin babası olan Alman filozof F. Hegel “Mantık Bilimi” adlı kitabında şöyle yazıyor: “Tarihin bir tek görevi var, o da olan biten olay ve eylemleri toplamaktır. Amacı ne denli yer alan olayları ortaya çıkarmaksa o denli gerçeği yansıtmış olur.”
Bu makalede tarihsel gerçeklere ulaşmak için birtakım sorular soracağız. Bunu yaparken de amaç, tarihsel araştırmalar için bir sıçrama tahtası oluşturmak ve tarihsel olguları derinlemesine yorumlamak çabasına yönelmektir: AKEL gerçekten KKP’nin halefi miydi?
Soru elbette güncel değil ama başka bir açıdan önemli bir özelliği açığa çıkarır: AKEL, tarihi geçmişi hakkında bize gerçekten doğru söylüyor mu? Eğer cevap olumsuzsa, niçin doğruyu söylemiyor? Bunun arkasında ne gibi amaçlar gizlenmektedir? Ve bu tarihi olgu hakkında tüm gerçeği dile getirmiyorsa, bundan daha önemli konularda bizden daha çok şeyler gizlediğini düşünmemizi gerektirmiyor mu?
Kıbrıs Komünist Partisi’nin kuruluşu
Birinci Dünya Savaşı’ndan ve Rusya’da ilk sosyalist devletin kurulmasından sonra sosyalist fikirler daha süratli bir şekilde yayılmaya başladı. Hemen hemen tüm Avrupa ülkelerinde komünist partileri kuruldu.
Anavatanımızda 1920’lerin başlarında sosyalizm ideolojisiyle ilgili konuları tartışan gruplar belirdi. Bu manevi mayalanma, bir komünist partisi olan İşçiler ve Çiftçiler Partisi’nin yayın organı “Pirsos” (Meşale) gazetesinde kendini gösteriyordu. Partinin genel sekreteri Panos Fasulyodis idi.
Bu parti, Britanya Komünist Partisi ve İşçi Partisi ile sürekli olarak irtibat halindeydi. ΑΚΕL liderliğinin sözünü ettiği ilk komünist çekirdek kadroyu yetiştiren işte bu partiydi. Ne var ki AKEL yönetimi bu partinin o alanda oynadığı rolden ve partinin önderi olan P. Fasulyodis’in adından hiç söz etmez. Avrupa Komünist hareketinin tarihi için vurgulamam gerekir ki Avrupa’nın tüm Komünist partileri, o sıralarda 2. Enternasyonal’in etkisi altındaydı. [1919 yılında Lenin’in önderliğinde kurulan 3. Enternasyonal’in fazla bir etkisi olmadığı ima ediliyor. – BA]
1919 yılında 3. Enternasyonal’in (Komintern) oluşturulmasından ve 2. Enternasyonal’in idelogu Karl Kautski’nin oportünistik ve milliyetçi görüşleri savunmakla suçlanmasından sonra Yunanistan Komünist Partisi, Mısır’da yaşayan Yunanlıların ve Kıbrıslıların katılımıyla Kıbrıs Komünist Partisi’ni kurup Yunanistan Komünist Partisi’nin katkılarıyla onun 3. Enternasyonal’e katılmasını sağlamayı kararlaştırdı. Komünist İşçi ve Çiftçi Partisi lağvedildi, parti içindeki bazı gruplar KKP’ye katıldı.
15 Ağustos 1926 günü sadece 16 kişinin katılımıyla KKP’nin birinci kurultayı gerçekleştirildi. Bu nedenle o gün, partinin kuruluş günü olarak kabul ediliyor. Kostas Sofokleus “Bali yia tin Elefteriya” (Gene Özgürlük için) ve Yiannis Lefgis “İ Rizes” (Kökler) adlı kitabında bu dönem konusunda detaylı bilgi vermektedirler. KKP’nin birinci kurultayında, bağmsızlığını kazanmak için halkın birlik ve beraberlik içinde olması gerekliliği vurgulanmış, ayrıca tarımla uğraşanların borçları, gençliğin sorunları gibi Kıbrıs halkını ilgilendiren genel konular dile getirilmiştir.
KKP’nin liderliği, 1920’li yılların hararetle en çok tartışılan konuları olan Enosis ve adanın bağımsızlığı hakkında radikal kararlar aldı. İki toplumu böleceği hatta onları çatıştıracağı gerekçesiyle Enosis’e karşı çıktı. (Burada şunu belirtmem gerekir ki bağımsızlık konusu partinin kuruluşundan önce de gündeme getirilmişti. Bağımsızlık konusu ilk defa 1917 yılında Filiyos Zannettos tarafından ele alınmıştı. Bu tutumu, kendisini kilise liderliği ile karşı karşıya getirmişti. [Kıbrıs’ın bağımsızlığını savunmak, zımnen de olsa, Enosis’e karşı çıkmak demekti.- BA]
KKP’nin kuruluş kurultayında aldığı kararların 12. ve 13. paragraflarında deniyor ki Kıbrıs halkının mücadelesi “Enosis” sloganı üzerine dayandırılamaz. Bu Helenlerin ve Türklerin işbirliği yapmalarını önler. “Mücadelenin temeli, Kıbrıs’ın bağımsızlığını kazanması olacaktır.” (“Neos Antropos” (Yeni İnsan) gazetesi, 18.09.1926) KKP’nin bu politikası kilisenin üst yönetimini ve aşırı milliyetçileri küplere bindirdi. Bu zümreler bir yandan sömürge yönetimi ile işbirliği yaparken öte yandan “Enosis” politikasının öncülüğünü yapıyorlardı. Halkın bölünmesi ve iki cemaatin karşı karşıya gelmesi umurlarında değildi.
1931 yılı Ekim olaylarından sonra KKP yasadışı ilân edilir, yöneticileri de sürgüne gönderilir. 1930’lu yıllarda zayıflatılmış olan KKP, özellikle sendikaların kurulmasına ve çalışan işçilerin yönetiminin kuvvetlendirimesine odaklanır. Bunun sonucunda 1939 yılında kurulan “Tüm Kıbrıs Sendikalarının Yönetim Kurulu” en önemli başarısı olur.
XXXXX
Korona’nın inadına Şeker Bayramı’nız bal gibi tatlı olsun.
XXXXX
Haftaya “AKEL’in Kuruluşu”.
