Mobbing herkes için oldukça tanıdık bir kavramdır, bilmeyenimiz pek yoktur bu sözcüğü. Hatta “Ben de yaşadım/yaşıyorum” diyenleri de duyar gibiyim. İnternet ortamında bu kelimeyi arattığınız zaman önünüze sayısız makale, köşe yazısı, anket ve araştırmalar çıkacaktır ve tabii ki bolca tavsiye. Bir hukukçu değilim, psikolog da değilim; ancak 15 yılı aşkın iş hayatındaki gözlemlerime dayanarak bu konuda kendi görüşlerimi sizlerle paylaşmak istedim.
Mobbing terimi ilk olarak hayvan davranışlarını inceleyen (Ethologist) Konrad Lorenz tarafından 1960’lı yıllarda kullanıldı. Lorenz’in bu kelimeyle tasvir etmeye çalıştığı şey, küçük hayvan gruplarının büyük bir hayvana karşı toplu şekilde atağa kalkma durumuydu. Daha sonra ise bu çalışma Heinz Leynmann tarafından insan davranışlarına uyarlanmıştır.
Leyman mobbingi “İş hayatında bir ya da birden fazla kişi tarafından başka bir kişiye uygulanan, sıkça ve uzun süre devam eden, fail ile mağdur arasındaki menfi ilişki” olarak tanımlamıştır. Leymann’a göre mobbing, işyerinde mağdurun düzgün iletişim kurmasına, sosyal ilişkilerine ve toplumsal itibarına, işini düzgün bir şekilde yerine getirmesine ve sağlığına, uzun süre tekrarlanan davranışlarla yapılan doğrudan saldırılardır.
Psikolojik tacizin en bariz örnekleri arasında, kendini göstermeyi engellemek, sözünü kesmek, yüksek sesle azarlamak, sürekli eleştiri, çalışan iş ortamında yokmuş gibi davranmak, iletişimin kesilmesi, fikirlerine itibar edilmemesi, asılsız söylenti, hoş olmayan imalar, nitelikli iş verilmemesi, anlamsız işler verilip sürekli yer değiştirilmesi, ağır işler verilmesi ve fiziksel şiddet tehdidi sayılabilir.
Türkiye’de en çok rastlanan mobbing türü bir yöneticinin çalışanlarına uyguladığı psikolojik tacizdir. Mobbinge erkek veya kadın tüm çalışanlar maruz kalabilir ama araştırmalara göre kadınlar bu konuda daha şanssız. Cinsiyetçi bir erkek yönetici söz konusu ise çalışanın “Kadın” olması bile mobbingin bir sebebi olabilir. İstisna bir grup var; onlar “Vitrin mankeni” diye ifade ettiğimiz işiyle değil ama görünüşüyle göz dolduran kadınlardır ve düşük iş performansları dahi yöneticiyi rahatsız etmez, varlıkları yeterlidir. Bir erkek yönetici, kadın bir çalışanına psikolojik baskı uyguluyorsa evde dominant bir eşin gölgesinde eziliyor ve bunun acısını çıkarıyor olma ihtimali hayli yüksektir. Mobbing yapanların kendi içlerinde üstesinden gelemedikleri bir travmaları kesin vardır.
Türkiye’de son zamanlarda mobbing konusunda yasal düzenlemeler yapılmıştır. Alo 170 Çalışma Hayatı İletişim Merkezi de mobbing konusunda destek vermektedir. Birçok dernek ve kuruluşun varlığı da bilinmektedir. Yine de hukuki boyutta bir adım atacaksanız; bir değil bin kez düşünmelisiniz. Genellikle birçok yazıda, insan kaynaklarıyla veya yöneticilerinizle konuşup yaşadıklarınızı anlatın gibi çözüm önerileri sunulmaktadır. Kanıtlarınızla gidin konuşun diyorlar. Elinizde somut delilleriniz olsun hatta günlük tutun diye öneriyorlar. Ses, görüntü kayıtlarınız ve şahitleriniz olsun diye uyarıyorlar. Oysa mobbingi kanıtlamak o kadar da kolay değildir. Kim işini kaybetme pahasına sizin için şahitlik yapabilir ki? Şikâyetçi konumuna düşecek ve yaşadığınız psikolojik baskıyı anlatmak için attığınız her adım size misliyle geri dönecektir. Uyumsuz ve geçimsiz damgası yediğiniz zaman, yöneticiniz değişse bile, her giden, yeni gelene bu bilgiyi verecek, önyargıları asla silemeyeceksiniz. Gemileri yakacaksanız sonuçlarını çok iyi düşünmeniz gerekiyor.
Peki, bir mobbing mağduru yaşadığı bu durumla ilgili ne yapabilir? Araştırırken tam da benim kafamdan geçeni bir Ekşi Sözlük yazarı yazmış: “Hiç bir şey yapamazsınız, zaten yapabilseniz size mobbing uygulanmazdı, yapamadığınız için uygulanıyor.” Maalesef en çıplak haliyle gerçek bu. Tek çare “Siz ”siniz. Güçlü olmayı öğrenmeniz gerekiyor. Defalarca düşeceksiniz, dizleriniz kanayacak ancak kalkıp devam etmeyi öğreneceksiniz, her defasında daha da güçlenerek. Ağlayarak tepki vermek bazı insanların elinde olmayan bir durumdur ama bilin ki oradan da saldıracaklar. Duygu kontrolünü öğrenmeniz kesinlikle şart.
Asla başka bir iş bulmadan istifa ederek tazminatınızı yakmayın. Kendinize zaman tanıdığınızda insanları ve karakterlerini çözebilirsiniz. “Vitrin mankenleri” dediğimiz gruba dikkat; en zayıf karakterliler onlardır. İş ortamlarında yöneticinin haber kaynağı genellikle karakteri zayıf olan insanlardır ve sizinle ilgili her bilgi idarecinize taşınıyordur.
Adaletin güçsüz olduğu toplumlarda, kişinin hakkını araması çok daha zordur. Elbette hukuksal boyutta da adım atabilirsiniz, çok sağlam kanıtlarınız ve şahitleriniz varsa; ancak benim görüşüm bir satranç oyunu gibi iyi hamleler yapmayı öğrenebilmek çözüme giden en iyi yoldur.
Psikolojik baskıların en şiddetlisi, birisini yok saymaktır. Peki, siz neden olan biteni ve size mobbing yapanları yok sayamıyorsunuz? “Hayatta mutlu olabilmek için bir gözünüzün kör, bir kulağınızın sağır olması gerekir” diye bir söz vardır. Neden biz de yapmayalım ki?
Sonuç olarak tek bir gerçeğe ulaşıyoruz; güçlü olabilmek. “Sessiz kalmayın” tavsiyesinin aksine sessizliğin gizemli gücüne inanın ve çok iyi bir gözlemci olun. İşinizi her zaman eksiksiz ve tam zamanında yapmaya özen gösterin. Mail yoluyla yazılı iletişimi tercih edin ve profesyonel davranmaya çalışın. İşinizde kariyer yapma şansı verilmeyecek olsa bile, yeni şeyler öğrenmekten ve kendinizi geliştirmekten asla vaz geçmeyin. Amaç zaten hayata küstürülmektir. İnadına daha güçlü sarılın hayata. Kendinizi bilgi ile besleyin çünkü bilgi güçtür.
Unutmayın Mobbing yapanlar kendi özünde eksik insanlardır. Siz değerlisiniz sadece biraz gayret edip dik durun ve güçlü olun. Hukuksal olarak adaleti aramak zor olabilir ama bunun en garantili olanı “İlahi adalettir” isterseniz buna “Karma” da diyebilirsiniz; kim ne yaparsa bir gün yaptıkları ona geri dönecektir.
