Bu sayfa’nın boyutu ne yolsuzluk konusunu nede Kuzey Kıbrıs’taki yolsuzlukları enine boyuna irdelememe izin vermez. Akademik bir metin de sıkıcı olacak. O zaman;
Kimler Yolsuzluk Yapar? sorusu ile başlıyalım.
Ben özellikle genç denetçilere hep şu şekilde anlatırım. Bir çizgidir bizi ayıran. Koşullar, birçok insanı çizginin altına indirebilir. Denetçilik görevim sürecinde bir çok saygın insanımızın çizginin altına indiğini üzülerek gördüm.
Ne Tür Yolsuzluklar Var?
Çok çeşitli yolsuzluk türleri var.
Görevi kötüye kullanma, zimmete para geçirme, sahtekârlık, rüşvet ve adam kayırma vd. Ben daha çok kamuda gerçekleşen yolsuzluklar üzerinde durmak isterim.
Yolsuzluğa Ne Sebep Olur?
Çok çeşitli görüşler vardır. Devlet yapısı, bürokrasi, otorite (zaafiyeti), demokrasi, siyasi yapı, tarihsel geçmiş, hukuk sistemi, din, kültür, piyasalardaki rekabet (yetersizliği), fakirlik, eşitsizlik ve az gelişmişlik gibi çeşitli faktörler yolsuzluk seviyesini belirleyen etkenlerdir.
KKTC’DE YOLSUZLUK
Bu toplumun kurulu yaşamı ve sürdürülen değerleri açısından en önemli travma savaş ve göç oldu. Ardından ganimet dönemi yaşandı. Siyasilerle ilişki alabildiğine önem kazandı. Üzerine yerleştiğimiz coğrafyanın varlık ve kaynaklarını etkin kullanma açısından özellikle yönetimdeki yetkililer sorumsuz davrandılar. Ayrıca bu toplumun üretimden koparılması da bozulmasına hız kattı. Böylece yolsuzluk da arttı.
Ben, koşulların insanlarımızı nasıl yolsuzluğa yönelttiğini de konu yapmak isterim.
Partizanca istihdamı yaparak bir partilisine veya akrabasına iyilik yapanlar, hasta olmamasına rağmen bana bir rapor yazar mısınız dendiğinde iyilik yapan doktorlar, komşusuna ve akrabasına hangi ilacı istersen hastaneden getireyim dediğinde iyilik yapan görevliler, sana daireden fotokopi çekerim diyerek iyilik yapan memurlar, işini mesai saatleri içerisinde yetiştirebilme imkanı varken ek mesaiye kalmasına olur diyerek iyilik yapan ita amirleri de aslında yolsuzluk yapıyor.
İşin ilginç tarafı bu ve benzer iyilikler kanıksanmış ve genel kabül görmüştür. Çok yaygın olarak yaşanmakta ve yolsuzluk olarak algılanmamaktadır. Hiçbir cezası da yok.
GEÇMİŞTE NASILDI!
İngiliz döneminde memur olan Raif bey 1974’ten sonra görevini amir olarak sürdürmektedir. Arşiv sorumlusu hanım elindeki malzeme talep belgesini imzalatmak üzere Raif beye uzatır. Raif bey belgeyi inceler. Kalem, silgi, kağıt, 10 adet cetvel vd. Raif bey sorar “a kızım sizin cetveliniz yok mu”? Arşiv sorumlusu hanım da, zaman içinde yıprandığı veya kırıldığı biçiminde izahat verir. Bunun üzerine Raif bey çantasından yıpranmış küçük cetveli çıkarır ve bu cetvelin kendisine İngiliz döneminde zimmetlendiğini söyler. (1980’li yıllar)
CYTA’da çalışan babam mesai bitiminde kasasını uyuşturmak için işlemlere başlar ancak hesap uyuşmaz. 1Kıbrıs Lirası eksiği var. Ne yapsa hesab uyuşmaz. Panikler. Kıdemli rum mesai arkadaşını arar. Birlikte hesabı ancak gece 24.00 civarında uyuştururlar ve huzur içinde evlerine giderler. (1950’li yıllar)
Çok sayıda kamu görevlisi 1974’ten sonra kasadaki parayı uyuşturmak bir tarafa sirkat etmiştir. İhale yolsuzlukları, görevi kötüye kullanma ve rüşvet gibi yolsuzluklar da alabildiğine yaşandı.
Küçük yolsuzluklar yargılandı hapse girenler de oldu ama büyük olanlar yani daha büyüklerin yolsuzlukları ya konu olamadı ya da sonuçlanmadı.
1825 -1880 yıllarında yaşamış Osmanlı Paşası, Ziyapaşa’nın çok sevdiğim bir dizesinde,
“milyonla çalan mesned-i izzete serefraz
birkaç kuruşu mürtekibin cay-i kürektir”
Açıklaması:
“milyonla çalanlar yüksek ve şerefli mevkilere yükseltilerek baş tacı edilir;
birkaç kuruş çalanlar ise kürek cezasına çarptırılır.” demişti.
Sistem bu şekilde çalışmaktadır. Kurumsal devlet oluşmamıştır. Dolayısıyla icranın yetkilileri kolay kolay yakayı ele vermez.
Denetçilik hayatımda gördüğüm acı geçektir bu.
Yolsuzluk Bozulma İle Birlikte Artıyor
Yaşanmış birkaç örneği sizlerle paylaşmak isterim.
*Salamis Bay Hotel’de 40 kursiyerin yemekli diploma töreni var. Hade hocalar, müdürler vd. 60 kişilik bir yemek olacak. Arkadaşımla bizde kursiyeriz. Yaklaşık 300 kişi ile büyük bir salonda kuş sütü eksik açık büfe’den ziyafet çektik. Mağusa ve bölge yetkilileri parti yetkilileri vd. Sonra öğrendik ki, bu bir gelenek olmuş yemek mi var tüm parti yetkilileri çağrılıyor. Nasıl olsa Yağma Hasan’ın böreği,
* Devletin parası ile yılbaşında viski dağıtan ve altın satın alıp soruluğunda da düğünlerde takarım diyen dünyadan bir haber yetkili,
*7 milyon dolar teklif veren ve teklifi şartnamelere daha uygun olan (teknik bilirkişilerce belirlenen) yerine 15 milyon dolar teklif veren firmaya ihaleyi vermeye çalışan dolandırıcılar,
*Sahte reçetelerle sigortaları soyan ilaç çeteleri,
*Kasasından milyonlar çalan hırsızlar ve
*Sahte çeklerle devleti dolandıran soyguncular.
Başaran Düzgün, tüm gazeteyi bana ayırsa benzer örnekleri sığdıramam.
2019 yılını hatırlamaya çalışın, yolsuzluk olaylarında bir azalma olduğunu söyleyebilir misiniz?
2018 DÜNYA YOLSUZLUK ALGI ENDEKSİ
| En İyi 10 En Kötü 5
1.Danimarka 176. Kuzey Kore 2.Yeni Zelanda 176. Yemen 3.Finlandiya 178. Güney Sudan 4.Singapur 180.Suriye 5.İsveç 180.Somali 6.İsviçre 7.Norveç 8.Hollanda 9.Kanada 10.Lüksemburg Not : Kuzey Kıbrıstaki yolsuzluk algısına ilişkin bilgilere ulaşmak isterseniz Friedrich- Ebert-Stiftung Merkezli ve Ömer Gökçekuş ve Sertaç Sonan’ın hazırladığı, “Kuzey Kıbrıs’ta Yolsuzluk Algısı 2018 Raporu”ndan yararlanabilirsiniz.
|
TAVSİYE ETTİĞİM FİLM
LEVİATHAN
Yönetmen : Andrey Zvyagintsev
Yapım : Rusya 2014
Tür : Dram ve Suç
Süre :200 dk.
The Return ve Izgnanie filmleriyle oldukça tanınır olan Andrey Zvyagintsev’in 2014’te vizyona giren filmi “Leviathan”, Cannes Film Festivali’nde en iyi senaryo ve Münih Film Festivali’nde ise en iyi film ödülünü kazandı. Bir belediye başkanı’nın makamını kendi menfaati için nasıl kullandığını anlatan etkileyici bir film. Kilisenin de polisin de hakim sınıfın yanında olduğunu güçlü mesajları ile anlatan bu film mevcut sistemi oldukça hırpalıyor. İzlemenizi öneririm.
