Eğitimde fırsat eşitliği ciddi bir haktır. Çocuk hangi sosyal tabakada yer alırsa alsın devletin verdiği eğitimden eşit şekilde faydalanmalıdır. Bu amaçla devlet, eğitim sistemini kurgularken temele ‘eğtimde fırsat eşitliği’ ilkesini koymalıdır.
Anlayacağınız tüm çocuklar en iyi anaokul, ilkokul, ortaokul , lise ve üniversiteye aldığı eğitimle ulaşabilmelidir. Aytaç (1983)’a göre sanayileşme sonrası ‘okul reformları’nda iki temel eğilim oluştu: (1) Endüstri ve (2) Demokratlaşma. Endüstrileşme eğiliminde çok hızlı gelişen endüstriyel olguya ve yeni meslekler dünyasına cevap vermek zorunda kalındı. Demokratlaşma eğilimindeyse her çocuğa mensup olduğu sosyal, ekonomik, coğrafi ve dini kökenlerinden bağımsız olarak ‘eğtimde fırsat eşitliği sağlamak’ temele alınmıştır (Aytaç 1985: Konuk, 2003).
Buralarda eğitimde fırsat eşitliği hiç olmadı ve ne yazık yapılan her yeni uygulama ile eğitimde fırsat eşitliği giderek daha da gerilere gidiyor. Kolej olgusu nedeniyle eğitimde fırsat eşitliğinin olmadığı, daha 11 yaşında çocuklara yaşatılıyor.
Ailenin gelir düzeyi yeterli değilse kolejli olmak ‘hayal’. İnanın bana insanın içi parçalanır. Koleje eğer 5. Sınıfta hazırlanılacaksa ve sadece dershaneye gidilecekse, sadece dershane ücreti 7 – 8 bin Türk Lirası. Eğer gerçekten koleje ulaşmak istenirse 4. Sınıftan yarışa girmek lazım. O durumda da aynı ücret 4. Sınıfta da ödenecek. Maddi olanağı olmayan ailelerin kolej eğitimine ulaşması zor. Koleje uzanmak için bir dershane yanında ‘özel ders’ alanlar da var. Peki olanağı olmayan çocuklar bu tür şansı olan çocuklarla nasıl yarışacak?
Devlet ilkokulları 30 – 35 kişilik sınıflarda eğitim veriyor. Peki devlet okuluna giden çocukların, özel ilkokula giden ve 18- 20 kişilik sınıflarda eğitim alan çocuklarla yarışma ve başarılı olma şansı nedir?
Bir örnek devlet ilkokullarının çoğunda Fen Laboratuvarları yok. Bir araştırma nedeniyle 5 ilkokulda bir dönem ara ara, bazı öğretmenlerle beraber olduk. Öğretmenler Fen laboratuvarı ve malzemeleri olmadığını, dolayısıyla istenilen nitelikte öğretim yapamadıklarını belirtiyorlar. Peki özel okullarda Fen laboratuvarı ve melzemeleri yardımıyla, deneyleri bizzat yapmış olan çocukların kazanımları ile devlet okullarındakilerin kazanımları arasındaki fark ne olacak?
Devlet okulları arasında da fark mevcut. Bazı devlet okulları çok iyi durumdayken bazıları yokluklar içerisinde. Bir köy ilkokulunda öğretmen şu yanıtı veriyor ‘Hani hocam hiç bir şey yok, mikroskop yok, hiçbir araç-gereç yok. Nasıl deney yapalım?’ diyor. Başka bir köy ilkokulundaki öğretmen ‘Hocam mikroskoplar çok eski. Ben bile mikroskoptan baktığımda bakterileri göremiyorum, çocuklar nasıl görsün? Mikroskoplar çok eski iyi göremiyoruz.’ diyor.
Bazı okullar öğretmensizken bazı okullarda öğretmen fazlalığı mevcut. Peki öğretmen problemi yaşayan öğrenciler ile öğretmen fazlalığı olan okullardaki öğrencilerin başarısı arasında eşitlik olur mu?
Yetersizlik ve olanaksızlak içerisinde olan okullara devam eden öğrencilerin başarı şansı düşük. Peki bu tür okullara hangi sosyal ve ekonomik kökenden gelen çocuklar devam eder? Eminim ki bu sorunun cevabını herkes bilir ve aynı cevabı verir. Sosyal ve ekonomik yoksunluk yaşayan ailelerin çocuklarının da okul olanaklarının eşit olması, eğitimde fırsat eşitliği gereğidir.
Öğrencilerin yaşadıkları yerlerdeki okullara mahkum edilmeleri de fırsat eşitsizliği doğurmaktadır. Öğrencilerin yaşadıkları bölgeler sosyal ve ekonomik kökenleri nedeniyledir. Düşük sosyo-ekonomik bölgelerdeki okullara giden öğrencilerin okul başarıları, yüksek sosyo-ekonomik yapıdan gelenlerden düşüktür. Ülkeler bu nedenle eğitimde fırsat eşitliği sağlamak için öğrencileri kura ile gidecekleri okullara göndermektedir. Ancak buralarda çocuklar içine doğdukları olanaksızlığı bir de bölgelerindeki olanaksızlıklarla boğuşan okullarda yaşıyorlar.
Buralarda eğitimde fırsat eşitliği okulöncesinden üniversiteye kadar yapılan uygulamalar ile yok ediliyor. Üstüne yenileri ekleniyor; şimdi üniversiteye girişte de yapılmaya başlandı, ne yazık ki. Buralarda yaratılan eğitimde fırsat eşitsizliği konusuna yeniden döneceğiz önemli; önemli çünkü gelişmiş toplum özellikle alt sosyal yapıdaki ailelerin çocukları için yukarıya doğru sosyal hareketlilik yaratacak uygulamalara imza atar, tersine değil…
