Geçen gün Ocak-Nisan 2019 dönemi Türkiye Bütçesi 4 aylık uygulama sonuçları resmi olarak açıklandı. Bir yıllık 960 milyar TL olan toplam Bütçe Giderlerinin 4 aylık harcama tutarı toplamda 330.4 milyar TL olup, toplam Gelirler de 276 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve dönem Bütçe açığı 54.5 milyarTL civarında olmuştur. Esasen Bütçenin tümünde öngörülen Genel toplam gelirler 867.3 milyar TL olup, genelde 93 milyar TL olmakla beraber, esas merkezi bütçe açığı 81 milyar TL, (Özel idareler hariç).
Bu yıl geçen yıllara göre Bütçe açığı daha yüksek olmuştur. Mevcut 4 aylık uygulamada Bütçe’de %16.5 oranında açık gerçekleşti. 2019 Toplam bir yıllık bütçe açığı öngörülene göre %8.5 civarında ve GSMH’ya oranı ise % 1.6 ‘dır. 2018’de geçen yıl % 2.4 olan bu oran, harcamaların gerek döviz gerekse seçim yılı olması dolayısıyla % 1.6 oranından bir miktar daha yüksek olma ihtimali gerçekleşmelere göre şimdilik yüksek görülmektedir. Ancak AB kriterlerine göre bir çok AB ülkesinden daha düşük olduğu da bir gerçek.
Bütçe disiplini açısından yıllardan beri bütçe açıkları düşük seviyelerde seyretmiştir. Bu yıl gerek öngörülen gerekse fiilen uygulanan genel gelir ve genel gider açısından diğer yıllara göre açık büyümektedir.
Bütçe genel harcamalarına bakıldığında 330 milyar TL toplam harcama içinde faiz dışı harcamalar 291.9 milyar TL olup, bunun en büyük kalemi 84.4 milyar TL personel giderleri, 131 milyar TL cari transferler (bunun içinde 60.8 milyar TL’sı, sağlık, emekli, sosyal yardım giderleri, gerisi 70 milyar TL mahalli idarelere , kurumlara, ve diğer cari transferler), 23 milyar TL sermaye giderleri ve 38.4 milyar TL faiz giderleridir.
Faiz dışındaki toplam harcamalar içinde personel giderleri %29, Cari transferler ise %45 olmak üzere toplam %74’ü teşkil etmektedir. Geriye kalan %24 ise mal ve hizmet alımları, sermaye transferleri ve sermaye giderleri ile borç verme giderleridir.
Nisan ayı toplam giderlerinin geçen yıla göre % 30’a yakın oranda arttığını görüyoruz. Faiz hariç, giderlerde % 27 artış, faiz giderlerinde ise geçen yıla göre % 52’ye yakın artış (38 milyar TL) oldu. Faiz artışı, borçların bu 4 aylık dönemde katlandığı anlamındadır.
Daha alt gruplara özet detaya bakarsak, Personel giderlerinde geçen yılın aynı dönemine göre, %30.9, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi ödeneklerinde % 37, mal ve hizmetlerde % 12’ye yakın, cari transferlerde %29’a yakın, Borçlanmada ise % 51.5 oranında artış gerçekleşti.
Gelirler ; 4 ayda toplam, 275.9 milyar TL Bütçe Geliri gerçekleşti. Geçen yıla göre toplamda % 19 artışla Genel bütçe gelirleri (Özel idareler hariç)276 milyar TL olup, bunun içinde Vergi gelirleri 203 milyar TL, Teşebbüs ve mülkiyet gelirleri 41.5 milyarTL , gerisi de faizler, paylar, cezalar vd gelirlerdir. Gelir-Gider toplam dengesi – 54.5 milyar TL açık, faiz dışı denge ise -16 milyar TL oldu. Nisan ayında 18 milyar TL açık, diğer aylara göre daha fazla gerçekleşti. Gerek döviz, gerekse seçim harcamalarının etkisi düşünülebilir.
Gelir kalemleri içinde en çok artış olan kalemler geçen yılın aynı dönemine göre Kurumlar vergisinde % 30.6 artış, Banka ve sigorta muameleleri vergisinde % 35 artış, ve Gelir Vergisinde % 19 artış oldu. Dolaysız vergilerde geçen yılın aynı dönemine göre önemli oranda % 30.6 artış gerçekleşti. Yalnız Nisan ayı Kurumlar vergisi tahsilatında geçen yılın aynı ayına göre %240 artış, gelir vergisinde de %23 artış gerçekleşti. En düşük artışlar dolaylı vergilerde olmuştur ki adaletli ve doğru olan da dolaylı vergilerin azaltılması ve kazanç vergilerinin artmasıdır. Dolaylı vergilerden 4 ayda geçen yılın aynı dönemine göre ithalde alınan KDV’de sadece % 7 artış gerçekleşmişken, dahilde alınan KDV toplamında %16.8 , Özel Tüketim vergisinde %7.8 ve harçlarda ise % 3 azalış oldu.
Yüksek enflasyon dolayısıyla enflasyona fren getirmek amacıyla KDV ve özel tüketim vergileri oranlarında düşüş yapıldı ki doğrusu da budur. Nisan ayında dolaylı vergiler daha da azaldı. İthalde alınan KDV % 15.4, ÖTV’de ise % 16, dahilde alınan KDV % 10.4 azaldı. Tabii ithal mallarının azalmasının da birlikte payı vardır.
Döviz fiyatlarının dalgalı seyretmesi ve genelde yukarı doğru gitmesi enflasyonu etkileyen önemli nedenlerden biridir. Bu dönemde 3 denge bakımından bütçe dengesi, ticaret dengesi ve ödemeler dengesi açısından en iyi sonuç Cari açık’ta görülmektedir. Son çıkan istatistiklere göre yıllık cari açık son 10 yılın en düşük seviyesine 12.8 milyar$’a düşmüştür ki 2017 yılında 47 milyar$, 2018’de 27.6 milyar$ bu yıl ise 12 milyar$ olup yıl sonuna 9 milyar$’a düşmesi beklenmektedir. Bunun en büyük nedeni ithalatın azalması ve ihracatın bir miktar artarak dış ticaret açığının azalmasından ve görünmeyen gelirlerin, yabancı turist gelirlerinin artmış olmasından dolayı cari açığı azaltmıştır.
Enerji ve altın dışında ise cari denge 32 milyar$ fazlaya yükselmektedir ki enerji kaynaklarının geliştirilmesi oranında cari açık daha azalacaktır, çünkü en çok cari açığı etkileyen kalem enerji ithalatıdır. Bu bağımlılığın azaltılması oranında cari dengeye olumlu katkı sağlanacaktır. Bir de üretim ve ihracat artışına ihtiyaç vardır. Özellikle tarım-gıda, ki fiyatları ve enflasyonu da olumlu etkileyen önemli unsurdur. Diğer yandan sanayi ve ihracat malları artışı. Geçen yıl sanayi üretiminde 2018 yılında Nisan ve Temmuz hariç her ay düşüş oldu.2019 yılında ise İlk 3 ayda sırayla her ay % 1, %1.4 ve Mart’ta % 2.1 artış sağlandı. Geçen yıllara göre olumsuzluk gösteren uygulama sonucu Bütçe açığı olmaktadır. Ancak bu konuda tasarrufa gidileceği beyanatları çerçevesinde borçlar ve bütçe açığı azaltılırsa üç denge hedefine ulaşma ve enflasyonu da dizginleme ve ilişkili döviz ihtiyacının azaltılması ile kurlarda denge sağlanması ekonomide iyileşme ve büyüme beklentileri yükselebilir. Temennimiz de bu yönde gelişmelerin sağlanmasıdır. KKTC ekonomisinin gelişmesi de KKTC’de başka alınması gereken bir çok önlem yanında, Türkiye ekonomisindeki gelişmelere ve ilişkilerin doğru yönde geliştirilmesine bağlıdır.
