Kıbrıs’ta kapsamlı bir çözüm sonunda ortaya çıkacak federal devlet, yetkilerini kullanıp—vergiler, kamu harcamaları ve transferler vasıtasıyla—bir eyalette yaşayanlardan diğer eyalette yaşayanlara gelir transferi yapacak. Bu gelir transferlerinin miktarı ne olacak? Ne kadar zaman devam edecek? Bu transferlere hem miktar hem de zaman olarak kısıtlama getirmek anlamlı mıdır? … Bu ve benzeri sorulara cevap vermeye çalışmak yerine, uzun bir süreden beridir Amerika Birleşik Devletlerinde federal bir çatı altında olan 50 eyaletin arasında gelirin yeniden dağıtımı konusunda ne olmuş bunu analiz edip, dersler çıkarmak sanırım daha verimli olur.
* * *
Amerika’daki federal devlete en son 1959 yılında 2 eyalet, Alaska ve Hawaii katılmış. Son katılımın olduğu 1959 yılına ait gelir istatistikleri, en fakir eyaletler arasında Mississippi, Güney Carolina, Alabama ve Kuzey Carolina’yı gösteriyor. Mississippi ’de kişi başına düşen gelir o zamanki Amerika ortalamasının yarısına yakın (%52). Bu oran Güney Carolina için %62, Alabama için %67 ve Kuzey Carolina için ise %68.
* * *
On sene sonra, 1969 yılına gelindiğinde, en fakir eyaletlerin Amerika ortalamasına doğru olumlu bir ilerleme kaydettiğini görüyoruz. Örneğin Mississippi ’de kişi başına düşen gelir Amerika ortalamasının %52’sinden %62’sine; Alabama’da ise %67’den %74’üne çıkıyor. Altmış sene sonra bu oranların daha da iyileştiğini görüyoruz. Mississippi ’de kişi başına düşen gelir Amerika ortalamasının %74’ü; Güney Carolina’nınki %78, Alabama’nınki %86 ve Kuzey Carolina’nın ise %85.
* * *
Fakir eyaletlerde durum böyle iken, zengin eyaletlerde durum nasıl? Gelir istatistiklerine göre, 1959 yılındaki en zengin eyaletlerden dört tanesi New York, New Jersey, California ve Connecticut. Bu eyaletlerde kişi başına düşen gelir Amerika ortalamasından %21-%27 daha fazla. 2011 yılına geldiğimizde zengin dört eyaletin göreceli pozisyonunu koruduğunu, hatta az da olsa iyileştirdiğini—diğer eyaletlerle arasındaki gelir farkını açtığını—görüyoruz. Hem de düzenli bir şekilde federal hükümet aracılığıyla bu eyaletlerden diğerlerine gelir transferi yapılmasına rağmen.
Federal hükümet vasıtasıyla yapılan gelir transferlerini anlamak için bir eyaletin federal gelirlere yaptığı katkı ve bu eyalette federal hükümetin yaptığı harcamalara bakmak gerekiyor. 2012 yılında, fakir eyaletlerden Mississippi’nin Federal Hükümet bütçesine yaptığı bir liralık katkı karşılığında 3 liradan biraz fazla almış. Mississippi’nin yaptığı katkılarla aldıkları arasındaki fark ise eyaletin gayri safi hasılasının %21’i. Zengin eyaletlerden New York ise bir lira verip 75 kuruş almış; net olarak eyaletin gayri safi hasılasının %4’ünü diğer eyaletlere transfer etmiş.
* * *
Özet olarak, 200 sene önce federal bir yapı olarak kurulan A.B.D.’de eyaletler arası gelir farklılıkları hala daha var. Son elli yılda en fakir eyaletlerin durumunda düzelme olsa bile, zengin eyaletler diğer eyaletlerle aralarındaki gelir farkını açmışlar. Hem de düzenli bir şekilde federal hükümet aracılığıyla bu eyaletlerden gelir transferi yapılmasına rağmen. Bu transferlerin çok uzun bir süre daha gideceğini kestirmek çok da zor değil.
* * *
Kıbrıs’ta federal bir çözüm bulmak için uğraşırken, spekülatif yorumlar yapmak yerine, sistematik analizlerle, A.B.D. ve diğer federal yapılar içinde gelir dağılımı nasıl seyretmiş, federal devlet politikaları bunun şekillenmesinde nasıl rol oynamış anlamakta fayda var.
