KKTC’yi hem ekonomik hem de mali açıdan Türkiye’deki uygulamalar ve gelişmeler yakından ilgilendirdiği ve etkilediği cihetle bir bütün olarak potansiyel gelişmelerin değerlendirilmesi ve takibi gereklidir. Dolayısıyla gerek Türkiye’deki ekonomik ve mali gelişmeleri ve para piyasalarını gerekse bu konularda dünyadaki küresel gelişmeleri dikkatle değerlendirmemiz ve KKTC gelişimine ve kalkınmasına uygun önlemlerin lehimize olacak şekilde alınması gereklidir.
Bu hafta açıklanan Türkiye Cumhuriyeti Bütçe uygulamasının 3 aylık sonuçlarını değerlendirmeyi yararlı görüyorum. Esasen KKTC ekonomisinde ve mali durumunda gerekli önlemlerin zamanında alınabilmesi için Türkiye ekonomisi ile maliyesinin ve sektörler itibariyle alınmakta olan sosyo- ekonomik önlemlerin sürekli takibi de gereklidir. Çünkü en çok bağlantılı olduğumuz ve gününde ve birlikte etkilendiğimiz tek ülkedir Türkiyedir. Büyüklük olarak mukayese bile edilemeyecek dev bir büyüklük söz konusudur. Örneğin şimdi Bütçeyi esas alacağımıza göre toplam rakam olarak mukayese edersek, TC Bütçe toplamı 960.9 milyar TL, KKTC Bütçe toplamı ise 7.7 milyar TL, yani % ortalama binde 8 civarında oluyor.. Dolayısıyla bu hacim içindeki gelişmelerden yararlanmamız en büyük avantajımızdır.
Şimdi, geçen gün Türkiye’nin, yayınlanan Ocak-Mart 2019, 3 aylık Bütçe uygulama sonuçlarına bakalım; İlk üç aylık Giderler toplamı 254 milyar TL, Gelirler ise 218.3 milyar TL ve 3 aylık açık 36.5 milyar TL. olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılından sonra bütçe açığı çok azalan ve AB ülkeleri içinde çoğundan çok düşük bütçe açığı olan Türkiye’nin, son iki-üç yıldan beri ve özellikle bu yıl bütçe açığı biraz daha fazla yükselmeye başladı. Bütçe açığı % 1’lerle % 5’ler arasında iken 2017 de % 6.9, bu yıl ilk üç aylıkta ise %14.3 seviyesinde oldu. GSYIH’ya oranı ise halâ AB ülkeleri çoğunun altında % 1.5 -2.5 arasında.
Ancak diğer cari açık ve ticaret açığı ile mevduat/ kredi oranları arasındaki açıklar çoğaldıkça bu dengelerin korunması gereği olmakta, özellikle bir tanesi olan bütçe açığının azaltılmasının hedef olmasına dikkat edileceği hususlarında ise Hükümet yetkililerinin de çeşitli vesilelerle beyanatları söz konusudur.
2019 yılı 3 aylık dönemini, geçen yılın aynı dönemine göre mukayese edersek, 2018’de 187 milyar TL gidere göre, 2019 Giderlerinde % 35.4 artışla 254.4 milyar TL, Gelirlerde ise 2018’de 167milyar TL gerçekleşmeye göre %30.4 artışla 2019 3 aylık gelirlerinde 218 milyar TL gerçekleşme sağlanmış, ancak gider oranının fazlalığından, açık geçen yıla göre daha yüksek olmuştur.
2018’den önceki yıllarda Faiz dışı bütçe fazlası vardı. İlk defa 2018 ve 2019 ilk üç ayında faiz dışı açık verilmiştir. Dönem olarak 2018’de 10.7 milyar TL, 2019’da 13.9 milyar TL faiz dışı açık oldu. %33.3 lük artış oldu. 2019’da Faiz giderleri de 2018’e göre % 50 oranında daha yüksek gerçekleşmiş. Bu da borç miktarının arttığını gösteriyor.
2019’un İlk 3 aylık döneminde, genel giderlerle genel gelirler arasındaki en yüksek açık Mart ayında oldu. 3 aylık açık miktarı toplamda 36.5 milyar TL iken, yalnız Mart ayında gerçekleşen açık 24.5milyar TL sıdır. Mart ayında bir aylık giderler 78.8 milyar TL, Mart gelirleri ise 54.4 milyar TL olarak gerçekleşti. Türkiye çapında yapılan genel yerel Seçim harcamalarının da tabiatıyla bu son aya etkisi daha çok olmuştur.
Açıklanan 3 aylık Bütçe hesap sonuçlarına göre, 2019’da personel giderlerinde, aynı dönemin geçen yılına göre %33.6 artış( 247 milyar TLyıllık )söz konusu oldu. Sosyal güvenlik kurumlarına Devlet prim giderlerinde de 2018’e göre % 40.9 artış olmuştur.
Cari transferlerde de %14.2 artış oldu. Yıllık Bütçede toplam bu kalem 391 milyar TL’sıdır. Bir aylık harcama toplamın (31.5 milyar TL) toplam ödeneğin % 8’i oranında olması, öngörülen yıllık ödeneğin bir aylığına tekabül ettiği miktara denk olup, yukarıdaki ana kalemlerde de durum aynı orandadır.
Cari transferler, toplam bütçenin %41 gibi oranında önemli bir yer tutmaktadır. Personel giderleriyle % 66 civarında, sosyal güvenlik primleri gibi sosyal içerikli diğer giderlerle % 70‘i bulmaktadır. Harcamaların genelde aylık %8’i civarında gerçekleşmiş olması, bahsettiğimiz yukarıdaki artışlarla bütçede öngörülen toplam giderlerin, aylık harcamalarının 12 aylık süreye yayılma oranına uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Bütçe gelirleri; 2018 yılının Mart ayına göre, 2019 Mart gelirlerinde % 12 artış oldu ve 54 milyar TL gelir gerçekleşti. Ocak- Mart 2019 döneminde ise geçen 2018 yılı aynı dönemine göre, toplam gelirde % 30.4 artış olmuş, ve 167 milyar TL’den 218 milyar TL’ye yükselmiştir. Kurumlar Vergisi tahsilatında Mart ayında geçen yıla göre % 56 gibi önemli oranda bir artış oldu. Gelir vergisinde de % 18.5 artış, banka ve sigorta muameleleri vergisinde %32 gelir artışı gerçekleşmiştir. Buna karşılık dahildeki KDV ‘de %51 düşüş ve özel tüketim vergisinde de % 9.8 düşüş oldu.
Ocak- Mart 2019, 3 aylık döneminde de Kurumlar vergisinde % 23 artış, gelir vergisinde % 17.6 artış, banka ve sigorta muameleleri vergisinde de %15 artış olmuştur. Dolaylı vergilerde ise 3 ayda ithalde KDV’de % 4’lük azalış, dahilde alınan KDV’de % 18.6 ve ÖTV’de de % 4.5 azalma olmuştur. Bu dönemin son ayı olan Mart’ta ise en çok dolaylı vergilerin azaltıldığı ay olmuştur..
Sonuçta Türkiye’de bu yıl dolaylı vergiler oldukça azaltılmış, buna karşılık Kurumlar vergileri ile direk kazanç vergileri çoğaltılmış ve sağlıklı bir vergi yapısına yönelinmiştir. Bu politika enflasyonu düşürmek, içteki imal edilen mallara fiyat ve satış avantajı vererek yerli malları desteklemek ve yabancı mallara karşı korumak için doğru önlemlerdir. Vergi adaleti açısından da dolaylı vergilerin azaltılması ve direk kazanç vergilerinin arttırılması yine doğru önlemlerdir.
KKTC’nin 3 aylık uygulama sonuçları da Maliye Bakanlığı Bütçe dairesi sitesinde sürekli yayınlanmaktadır. Önümüzdeki günlerde veya haftalarda da 3 aylık yayınlandığı zaman değerlendirilmek üzere iyi haftalar dilerim.
20.4.2019 Onur Borman
