Bu yazımızda sözü Çetin Altan’a bırakıyoruz.
Yazarın geçtiğimiz Çarşamba günü “Şeriatçı Kadızadeliler” başlığı altında Milliyet’te yayınlanan yazısının bir bölümü şöyle:
***
16. yüzyılın ikinci yarısında Birgivi Mehmet Efendi diye bir İslam yorumcusu yaşamıştı. Gelmiş geçmiş en kökten dincilerden biriydi.
Yazmış olduğu Tarikatü’l-Muhammediyye adlı kitabı sertliği ve katılığıyla ünlüdür…
Birgivi’nin İslam’a yaklaşımı, 17. yüzyılın ilk yarısında “Kadızadeliler” dönemini başlattı.
***
I. Ahmet’in ölümünden sonra ortaya çıkan ilk Kadızade Mehmet Efendi, II. Osman’ın ırzına geçilerek parçalanmasına kadar varan sokak ayaklanmalarıyla tüm bozuklukları, Osmanlıların şeriattan uzaklaşmış olmasına bağlıyordu.
1631’de Ayasofya vaiziyken durumu protesto etmek için yoksul kitleleri hem saraya, hem de ekonomik durumu iyi olan tarikat şeyhlerine karşı kışkırtmıştı.
Sonradan da ince bir politikayla IV. Murat’ın çevresine sokuldu.
Tütün yasağının çıkarılmasına ve tütün içtiği saptanan binlerce kişinin idam edilmesine neden oldu.
***
Kadızade Mehmet Efendi’nin ölümünden sonra, ona bağlı müritleri, bazı saray görevlileriyle birlikte İstanbul‘un karaborsacılarıyla faizcilerini de yanlarına alarak tekkeleri haraca bağladılar.
En etkili eylemleri de 1656’da Fatih Camii‘nde yaptıkları bir toplantıyla başladı. Esnafla birlikte yoksul halkı da ayaklandırdılar. Yağmalar aldı yürüdü.
***
Yeni vezir-i azam olmuş olan Köprülü Mehmet Paşa, “Kadızadeliler”in çıkardığı belalardan öylesine usandı ki, Üstüvani Mehmet Efendi, Türk Ahmet ve Divane Mustafa gibi elebaşlarını toparladığı gibi hepsini Kıbrıs‘a sürdü.
Şeriatı uygulama gerekçesiyle bir yığın kanlı olay ve ayaklanma yaratmış olan “Kadızadeliler” dönemi de böylece kapanmış oldu.
***
İsmet Paşa, tek parti diktasına göre düzenlenmiş Anayasa‘yı dahi değiştirmeden geçiverdiği çok partili düzende, yoksul kitleleri oy deposu olarak kullanmak için, onların inançlarını okşayıp liberal burjuvaziyi maskeli bir biçimde- dinsizlikle suçlamaya kalkanlara, sık sık Kadızadelileri hatırlatırdı.
Kadızadelilerin kimler olduğunu kaç siyasetçi bilirdi, şimdi kestiremiyorum ama, Paşa’nın sakıncalı bir şeyler ima ettiğini anlayıp, bir süre pes perdeden giderlerdi.
***
İsmet Paşa sağ olsa, korkarım ki yine Kadızadelilerden söz ederdi.
