Savaşlar ortaya çıkardığı birçok insani maliyetin yanısıra ciddi ekonomik maliyetleri de ortaya çıkarmaktadır. Ekonomik maliyetlerin en önemlileri ise belirsizlik ve iş gücü kaybıdır. Bazı açılardan savaşın, talep, istihdam, yenilik ve iş için kâr yaratma açısından da yararlı olduğu yönünde de görüşler vardır. Ekonomik açıdan savaşın pozitif ve negatif etkilerini inceleyelim.
Savaşların ilk ve en acılı etkisi enflasyon oluşumudur. Bu da insanların tasarruflarının kaybına, belirsizliğin artmasına ve finansal sisteme olan güven kaybına yol açar. Örnek olarak “USA Civil War” incelendiğinde, Konfederasyon’un savaşın maliyetini karşılamak için mali olarak çok büyük yükümlülüklerin altına girdiği görülmüştür. Bu nedenle askerlere maaş ödemek için karşılığı olmayan para basmaya başlamışlardır. Ancak, para bastıkça paranın değeri kısa sürede düşmüş ve yüksek enflasyon dolayısıyla tasarruflarının değerinin düştüğünü gördükçe insanlar tasarrufta bulunmayı bırakmışlardır. Yatırımları finanse etmenin en güvenilir ve en masrafsız kaynağını oluşturan tasarruflar, ekonominin genel dengesinde en önemli değişkenlerden biridir. Tasarrufun olmadığı ekonomilerde yatırım için gerekli kaynaklar üretilemez.
Standart “savaş ekonomiye destek verir” iddiası şu şekildedir: Ekonominin iş döngüsünün en son kısmında olduğu varsayılmaktadır. Bu kısımda ekonomi durgunlukta ya da sadece düşük ekonomik büyüme dönemindedir. İşsizlik oranı yüksek olduğunda, insanlar bir veya iki yıl öncesine göre alım güçleri düşmüştür ve katma değerli üretim gerçekleşmemektedir. Sonrasında ülke savaşa hazırlanmaya karar verir. Hükümetin savaş yatırımı yapması gerekmektedir. Bu yatırımlar kısa süre için de olsa ekonomiyi canlandırır. Savaş ile birlikte insangücü azaldığı için işsizlik azalır. Peki sonrasında?
İkinci dünya savaşından sonra İngiltere için borç büyümeyi kısıtlamamıştır ve ülke ekonomik büyümenin en uzun dönemlerinden birini yaşanmıştır. Bununla birlikte, savaşın sonucu her zaman bu kadar olumlu değildir. İngiltere, birinci dünya savaşı’nın sona ermesinden sonra ekonomik zorluklarla karşılaşmıştır. 1919-20 savaş sona erdikten sonra, İngiltere’deki işsizlik keskin bir şekilde % 10’un üzerine çıktı ve ikinci dünya savaşına kadar yüksek kalmıştır. Savaştan geri dönenler zaten savaştan dolayı psikolojik olarak kötü durumdaydılar ve sonra işsizlik problemi karşılaşmışlardır. Yani görüleceği üzere savaşın ekonomiyi olumlu etkileyeceği söylenemeyecektir.
Savaş ve etkileri üzerine yazılan en eski kitaplardan biri olan Sun Tzu’nun savaş sanatı kitabında savaşın maliyeti üzerine bir kısım bulunmaktadır. Bu kısımdan biraz alıntı yapalım.
“Savaş başladığında, zafer gecikecek olursa, savaşçılarınızın silahları körleşmeye, savaşma şevkleri kırılmaya başlar. Özellikle bir ana hedefi kuşattığınızda, gücünüzün hızla azalmaya başladığını görürsünüz. Hele bir de, ülkenizin sefer imkanları kısıtlı ise, devletin zaferle sağlayabileceği olanaklar çekilen sıkıntıya değmeyecektir. Savaş alanında galip gelseniz bile savaşın uzaması durumunda elinize geçenlerden kazançlı çıkamazsınız.”
Yazımızı Atatürk’den de alıntı yaparak bitirelim.
“Barış, ulusları refah ve saadete eriştiren en iyi yoldur. Memleketimizi her gün daha çok kuvvetlendirmek, her alanda her türlü ihtimallere karşı koyacak bir halde bulundurmak ve dünya olaylarının bütün safhalarını büyük bir uyanıklık içinde izlemek, barışsever siyasetimizin dayanacağı esasların başlangıcıdır. ” (Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, c.1, s.412)
