Post-Modern Ponziler, online finansal sektör yatırımcılarına yatırımlarından son derece yüksek getiri oranları vaat edilerek yapılan aldatma (dolandırma) tabanlı sistemlerdir. Bu sistemde yeni kişiler tarafından yatırılan fonlardan mevcut yatırımcılara ödeme yapılmaktadır. Yeni gelenler, yetersiz fon kalana ve program çökene kadar devam etmektedir.
Benzer sistemler çevrimdışı dünyada 150 yıl veya daha uzun süredir faaliyet göstermektedir. 1920’lerde Boston’da ünlü bir dolandırıcı olan Charles Ponzi’den esinlenerek genellikle bu sistemler Ponzi şeması (saadet zinciri) olarak adlandırılır.
Ponzi’nin fikri uluslararası posta pullarına dayanmaktadır. Bir İspanyol postanesinden 30 peseta karşılığında satın alınan ürün, uluslararası anlaşmayla sabitlenmiş bir itfa oranı olan 5 sent değerinde ABD posta pulu ile değiştirilebilir. Ancak Ponzi, İspanyol pesetasının son zamanlarda dolar karşısında düştüğünü biliyordu. Teorik olarak, İspanya’da bir posta pulu satın alan biri bundan Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık yüzde 10’luk bir kâr sağlayabilmekteydi. Ponzi daha zayıf ekonomilere sahip ülkelerden posta pulu satın almanın yüksek kar getireceğine inanıyordu. Bu fikirle 90 günde %100 getiri vadeden Ponzi kısa sürede 40.000 yatırımcıya ulaşmıştır. Aynı anda ABD posta pullarındaki arbitraj olasılığı yeni düzenleme ile kalkmıştır. Müteakip süre içerisinde getiriler ödenemeyince sistem çökmüştür.
Bernie Madoff’un yatırım şirketi, Kenan Şeranoğlu’nun Titan saadet zinciri ve Mehmet Aydın’ın Çiftlik Bank sistemi halk tarafından bilinen ponzi sistemleridir. Son dönemde ise kripto para üzerinden yeni nesil ponzi sistemleri hayata girmiştir.
Bitconnect (BCC), yüksek faizli yatırım programı bitconnect.co ile bağlantılı açık kaynaklı bir kripto para birimiydi. Piyasaya ICO(ilk halka arz)’su yapıldığında fiyatı 0.17 dolar olarak gerçekleşmiştir. 7 aralık 2017 tarihinde bu ponzi sisteminin piyasadaki toplam kapladığı alan 1.43 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. 0.17 dolar olan birim fiyat ise 463 dolar fiyatını gördü. Yüksek faiz ödenemeyince sistem çöktü ve 11 mart 2019 tarihinde tekrar 0.40 dolar seviyesine düştü. BCC’nin üst düzey yöneticilerden biri olan Divyesh Darji kara para aklamaktan mahkum edilmiş ve kefalet ile salıverilmiştir.
Bitconnect’in bu kadar yüksek mevlalarda para toplaması aslında bir pazarlamacılık başarısıdır. Çünkü sistem uluslararası işlev kazanabilmiştir. Carlos Matos, Bitconnect pazarlaması süreci içerisinde yıldızlaşmış önemli bir isim haline gelmiş ve sonrasında sosyal medya fenomeni olmuştur.
Yeni nesil bir ponzi ortaya çıkarda Türk girişimi olmaz mı?
Kripto para birimi Bitcoin’den kazanılan sözde milyonlar dilden dile dolanırken, Kocaeli’de ortaya çıkan Sadun Kaya (52) ile yazılımcı Muhammet Satıroğlu kendilerini dünya genelinde 25 milyon müşterisi olan 5 milyar dolar cirolu şirketlerin sahibi olarak tanıttı.[1] Türkiye’nin ilk dijital parası ‘Turcoin’i üretecekleri vaadiyle 1 milyar lira toplayan Hipper A.Ş yöneticileri hakkında yargılama devam etmektedir.
Aslında yatırım toplanmasındaki temel mantık çok sayıda bireyden fon sağlanarak yeni bir girişimin ortaya çıkmasıdır. Bu girişim çok fazla paydaştan fon almasından dolayı halk nezdinde hızlı bir şekilde populeşebilecektir. Lakin insanların yüksek kazanç tutkusu ne yeni sürdürülebilir bir girişimin ortaya çıkmasına ne de finansal olarak kitle fonlama sisteminin düzgün çalışmasına olanak vermemektedir.
https://www.youtube.com/watch?v=lCcwn6bGUtU
