Bir aksilik olmazsa, 14 Eylül’de iki lider gelinen aşamayı ve sonrasındaki yol haritasını ortaya koyacak.Eylül sonu BM’de 3’lü, sonrasında da Ekim sonuna(en fazla Kasım ortasına) kadar 5’li zirvelerle müzakereler bitecek ve daha sonra anlaşma metni yazılarak ,iki halka eş zamanlı sunularak referanduma gidilecek. Hedef bu.
Farzedelim ki her sey yolunda gitti ve referandumda da iki taraf anlaşmayı onayladı.Peki,HAZIRLIK ve GEÇİŞ DÖNEMİ nasıl olacak ve bu dönemler ekonomik olarak ne ifade ediyor?
Önce önemli bir tespit yapalım.Her iki tarafın siyaseten çözümden hemen sonra beklentilerinden dolayı, ekonomik olarak direkt THE DAY AFTER(yani geçiş döneminin başladığı gün) dediğimiz günde “ BIG BANG “modelinde bir ekonomik entegrasyon kurgulanıyor.Bumodel,nevi-şahsına münhasır entegrasyon modelimizden kaynaklanıyor,yani biraz zorunlu bir model.
Rum tarafı,referandumdan hemen sonra anlaşmanın gereği ve anlaşmanın uygulanacağını görmek için toprak iadesi (Maraş gibi) ve asker azaltılmasını vsistiyor ; bizim tarafta hemen FEDERAL DEVLETİN kurulmasını(geçiş hükümeti) ve yeni devlette siyaseten eşit-egemen pozisyonunu almak istiyor.
Bu yüzden,tarafların siyaseten haklı beklentilerinden dolayı referandumdan kısa bir süre sonra kurulacak federal devlet(geçiş hükümeti) ile THE DAY AFTER diye adlandırdığımız federal “AB ekonomik-idari-hukuki-mali” kuralların olacağı yeni döneme gireceğiz.
Özetle,35 AB chapterine bodoslama gireceğiz.Ama bu chaptlerin bazıları devrede olacak, bazıları sadece ada içinde uygulanacak,bazılarıada içinde askıda olacak, bazıları da tüm AB’ne yönelik askıda olacak.Yani,genel olarak ada içinde(ve AB’de) sapma-anomali ,Kuzey’e de ciddi sıkıntı yaratmadan, makro ekonomik kaza yaratmayacak bir çoklu dengeler hali aranacak…
…Neyse; bu hedefe istinaden, tüm tarafların ortak kararı ile bir süre önce AB AD-HOC komitesi kuruldu.Bu komitenin amacı; çözüme kadar Kuzey Kıbrıs ‘ın AB müktesabatına uyumu ile ilgili her tür çalışmanın yapılması(tarama,kapasiteartırma,yasal mevzuatların hazırlanması vs) ve referandumdan sonra direkt GEÇİŞ DÖNEMİ’ne geçmekti .
Lakin, çözümsüzlük şartlarında ve pratiğinde; gerek AB’nin tüm enstrümanlarını ve kapasitesini kullanamaması,gerekse KKTC devletinin bürokratik-kurumsal kapasitesindeki sıkıntılardan ve özellikle son zamanlarda hükümetinin bu çalışmalara yeterince destek olamamasından ve Rumların bildik tutumlarından dolayı, maalesef referandum öncesi bu çok önemli “ HAZIRLIK DÖNEMİ” ni iyi geçiremedik.Ve öyle görünüyor ki geçiremeyeceğiz de..
…Pekihal böyle ise bundan sonra nasıl olabilir?
Eğer 5’li zirveler sonrasında referandum için geri dönülmez bir sürece girersek; o zaman AB çok daha güçlü,tüm enstrümanları ve kapasitesi ile sürece dahil olabilir,hatta o vakit Rumlar da çok ses çıkarmaz ve bu süreci hızlandırılmış bir hazırlık dönemi olarak geçirebiliriz.Tabii bu sürece bizim hükümette ayni şekilde destek olması lazım.Bu iyi senaryo.
Özetle, eğer referandum dönemine kadar HAZIRLIK DÖNEMİ’ni büyük oranda tamamlarsak(ki tamamlayabiliriz),o vakit THE DAY AFTER sonrası çok kısa bir süre içerisinde federal devletin yürürlüğe girmesi ile(ki siyaseten iki tarafta istiyor) ile direkt GEÇİŞ DÖNEMİNE başlarız.Yani,OKYANUSA açılırız.
Geçiş dönemi ne demek? Basitçe; tüm mevzuatlar ve kuralların federal düzeyde uygulanmaya başlandığı ama Kuzey’de halen AB müktesabatının bazı konularda tam olarak uygulanmadığı bir dönem demek aslında.
Makro ekonomik çerçeve olarakta şu demek ; Geçiş Döneminde ; ” ortak para(Euro),ortak gümrük tarifesi,ortak dolaylı vergiler ve malların-hizmetlerin-sermayenin-kişilerin serbest dolaşması ” demek. Bu makro çerçeve ekonomik entegrasyon için başlangıçta yeterli ve zorunludur,dolayısıyla herkes kendini buna göre hazırlasın.
Ha, eğer referanduma kadar HAZIRLIK DÖNEMİ’ni tam olarak tamamlayamazsak(özellikle entegrasyon öncesi kritik makro ekonomik konularda); o zaman referandumdan sonra bir süre federal devletin yürürlüğe girmesini beklemek zorunda kalacağız.Yani,siyaseten istenilenle hayatın ve ekonominin pratiği çelişecek.
Bu durumda;belki de THE DAY AFTER ve GEÇİŞ DÖNEMİ, 6 ay-1 yıl sonra başlamak zorunda kalacak.O vakit buna göre tepede yeni bir siyasi model-çare düşünülecek. Çünkü,böyle bir durumda federal devlet yürürlüğe-devreye girene kadar,mevcut YEŞİL HAT ve hukuku aynen kalacak.
İşte tam da bu noktada, hem Kuzey hem Güney hem de AB için belki de en iyi formül; doğası gereği yeterli ve etkili hazırlık dönemi geçiremeyecek olan KUZEY’den dolayı, FEDERAL DEVLETİN yürürlüğe girmesi referandumdan sonra en az 6 ay veya 1 yıl sonra olabilir.
Tabii ki,bu arada para,dolaylıvergiler,kişilervs gibi bazı alanlarda ortak adımlar atılabilir.Elbette,şimdilerde hedef bu değil ama hayatın pratiği zamanı geldiğinde bize bunu dayatabilir.
