Doktora öğrencisi Carrie Williams Howe’un bu ilginç yazısının orjinali parent.com’da yayınlandı. Biz de size bu yazıyı özetini egitimpedia.com aracılığı ile aktarıyoruz.
Dünyamız her geçen gün daha fazla zorlukla karşı karşıya kalıyor. “Değişmez olgular” diye önümüze konulan şeyleri sorgulayacak bireylere ve önderlere ihtiyacımız var. Liderlerine, eleştirel ve anlamlı sorular soracak ve bu liderlerin, gerek kendi yaşamlarını, gerekse başkalarının yaşamlarını etkileyen kararları nasıl aldıkları üzerine kafa yoracak bireylere de ihtiyacımız var. Kısacası, dünyamız eleştirel düşüncesi güçlü insanlara umutsuzca ihtiyaç duyuyor.
Çocuklarınız için görüşlerinin dikkate alındığını hissedecekleri bir güven ortamı oluşturun
Çocuklarınızdan ailenin ortak kararlarına katılmalarını isterken, otorite konumundaki kişilere (doktorları veya öğretmenleri gibi) saygılı sorular sormayı öğrenmelerini sağlarsınız. Diğer yandan, sorularının saçma sapan olduğu kaygısı yaşasalar da soru sormaya yüreklendirmiş olursunuz. Sorularını içten bir ilgiyle dinleyebilir, onlarla sohbet etmek için işimize ara verebilir, meraklı yaklaşımlarını gönül okşayıcı sözlerle övebilir ve ne kadar iyi düşünebildiklerini görüp buna değer verdiğimizi onlara söyleyebiliriz.
Çıkarımlarının yanlış olduğunu söyleyip işin içinden çıkmak yerine, çocuklarımıza farklı yorumlama olanaklarını dikkate almalarını anımsatabilir veya çıkarımlar yaparken bizim nasıl düşündüğümüzü anlatabiliriz.
Çocuklarınız karmaşık kavramlarla mücadele ederken onları hem zorlayın hem de destekleyin
Bunu yapmanın yollarından biri, Sokratik yöntemi titizlikle kullanmaktır. Çocuklarımız bizden kimi zaman yalnızca bir yanıt beklerken, kimi zaman da sorumuzu soruyla yanıtlamaktan yarar sağlarlar. Altı yaşındaki oğlum, “Oyuncak silahlarla oynamama neden izin vermiyorsun?” diye sorduğunda, silahlanmanın denetimi hakkında karmaşık bir siyasi tartışma başlatabilir veya ondan, bu kuralı neden koyduğum üzerine tahmin yürütmesini isteyebilirim.
Üreteceği varsayımlar, sözcüklerimi seçmeden önce, çocuğumun konu üzerinde hangi karmaşıklık düzeyinde düşünebildiğini anlamamı sağlar. Böylece, kendi sorularını kendisinin yanıtlamaya çalışma ve kendi fikirlerini kendisinin oluşturma hakkı ve sorumluğu olduğunu öğrenmesine yardımcı olurum. Eğer sonradan konuyu farklı bir bakış açısından tartışmaya açmak isterse, kimi zaman son sözü ben söylesem de, bu tartışmaya da saygı duyarak katılırım.
Çocuklarınızı beklenmeyen ve yeni deneyimlere maruz bırakın
Çocuklarınızı, onların yaşına uygun olduğu sürece, hayatın içine katmaktan çekinmeyin. Ben oy vermeye giderken oğlumu da yanımda götürür; terörizm veya halk sağlığı tartışmaları üzerine kafa karıştırıcı (hatta tüyler ürpertici) konuşmalara girişmeden, ona neden belli adaylara oy verdiğimi anlatırım. Kendi kararlarımı alma süreçlerimdeki eleştirel düşünme tarzımı görmesini sağlayarak ona model olmaya çalışırım. Bunu yaparken, konuyu büsbütün karmaşık hâle getirmemeye veya uzun uzun konuşarak, dikkatinin dağılıp dinlemeyi bırakmasına yol açmamaya özen gösteririm.
Çocuklarımızın, çevremizdeki ve günlük yaşantımızdaki değişik bakış açılarıyla tanışmalarını sağlamak için yeni ortamlarda yeni deneyimler yaşamalarına izin verebiliriz. Beyazların baskın olduğu bir çevrede yaşamanın anlamı, çocuğumun diğer ırklardan aileler veya çocuklarla pek sık karşılaşmayacağı anlamına gelir. Bu yüzden, “farklılıklar” üzerine düşünmemizi sağlayacak kitaplar ve yayın organları gibi diğer kaynaklara yönelirim.
Eğer çocuğum ten rengi farklı bir insanın, bedensel engelli bir kimsenin veya bir transseksüel kişinin farkına varmış ve onlar hakkında nasıl konuşacağını bilemiyorsa, sorularını dile getirmesi ve doğru dili bulabilmesi için ona yardımcı olmaya çalışırım. “Şişşt, bundan söz etme,” demem.
Çocuklarınızın zihinsel ve duygusal gelişimini eleştirel düşünme bakımından destekleyin
Eleştirel düşünmenin ve onun doğuracağı tartışmaların duygusal açıdan yorucu olduğunu göz önünde bulundurmalısınız. Çocuklarımıza yerinde sorular sormak ve kendi yanıtlarını bulmaları konusunda onları zorlamamız önemli olsa da, bunu yapmak için fazla yorgun ve bıkkın olacakları zamanlar olacaktır. Çocuklarımızı gözlemleyebilir ve duygularına hassasiyet gösterebiliriz. Kimi zaman, sadece o an için işe yarayabilecek bir çözüm bulmalarına yardımcı olabiliriz.
Ayrıca zihinsel açıdan karmaşık ama duygusal açıdan ufuk açıcı bir konu açıldığında, çocuklarımızda uyanacak duyguları adlandırmada onlara yardımcı olabiliriz: “Kafan mı karıştı, tatlım? İstersen bu konuşmaya biraz ara verelim. Sonra tekrar konuşuruz.”
Aynı zamanda kendi duygularımızı gözlemleme ve kabullenme tarzımızla onlara model olabiliriz: “Bu düşünceyi anlamak gerçekten de zor değil mi? Onun hakkında nasıl hissedeceğime ben de kimi zaman karar veremiyorum. Bu sinir bozucu olabilir, ama en azından bu kararı hemen vermek zorunda olmadığımı biliyorum, bu da beni rahatlatıyor.”
Çocuklarım büyüdükçe, bu alıştırmaları daha karmaşık durumlara uyarlamayı umuyorum. Onlara, bir hikayeyi sadece tek bir kişiden dinlemenin tehlikelerini öğreteceğim. Politikacıların ve basının, istatistikleri kendi çıkarları doğrultusunda nasıl eğip büktükleri gibi şeyleri de öğreteceğim. Görüşlerine katılmasak da başkalarıyla karşılıklı saygıya dayalı ikili sohbetler yapma becerisi kazanmaları için, onlarla uzun sofra başı sohbetleri yapmayı planlıyorum.
Böyle çocuklar yetiştirmeyi başarabilirsek, gelecek kuşakların yenilikçilik ve liderlik kapasitesini varın siz hayal edin!
