Sanırım bu sorunun iki cevabı var. (1) Anında çocuğa kızıp, ‘çocuğum bir tane Güneş var, niye böyle yanlış şeyler çiziyorsun’; (2) ‘ne güzel bir resim çizmişsin, iki Güneş çizmenin nedeni nedir, sınıf arkadaşlarına da anlatır mısın?’.
Birinci cevap yaratıcılığın en önemli boyutu olan hayal kurmayı köreltir. İkincisi çocuğun hayal kurma, orjinal fikirler üretme gibi yaratcı düşüncenin önemli boyutlarını harekete geçirecektir.
Yaratıcılığın kültürel boyutları mevcut. Bazı kültürler yaratıcı düşünmeyi desteklerken bazı kültürler engellemektedir. Concordia Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada yaratıcılığın kültürle bağdaştığı savunuldu*. Concordia John Molson Yönetim Okulu Profesörü Gad Saad, Concordia Üniversitesi mezunu Louis Ho ve Batı Ontorio Üniversitesi’nden Mark Cleveland, bir ülkede bireycilik ve kolektivizm çelişkisinde; o ülkedeki bireylerin yaratıcılık akışının, ilgili kültürün “izin verdiği” şekilde olabileceğini varsayıyor. Saad ve çalışma arkadaşları, bireyci toplumların, grup dışına çıkarak düşünülmesi gereken, özellikle milyon dolarlık fikirler ortaya atmak gibi konularda, gruptan uzak kalmak fikrine isteksiz olan kolektivist gruba göre daha iyi performans gösterdiklerini varsayıyorlar. Saad, çalışmanın varsayımlarını büyük ölçüde desteklediğini belirtiyor. Pek çok bireyin; çok güçlü olumsuz fikirler de dahil olmak üzere, oldukça fazla sayıda değişik fikir ürettiğini ekleyen Saad, Kanadalı grubun Tayvan’lı gruba göre çok daha fazla özgüven gösterdiğini de belirtiyor.
Araştırma toplumların bireyselliği mi yoksa kolektivist kişilikleri mi desteklediğinin ‘yaratıcı düşünme’de çok etkili olduğunu ortaya koymakta. Türk kültürü yüzyıllardır ne yaık ki bireyselliği desteklemiyor. ‘Sürüden ayrılanı kurt kapar’ deyiminde olduğu gibi, pek çok davranışta kolektivist nitelikleri destekliyor. Önce evde sonra okulda çocukların ‘kutunun dışına çıkması’ doğduğu andan itiber engelleniyor. Çocukların şaçma, yeni, orijinal fikirleri -ki bunlar yarataıcılığın örnekleridir- desteklenmiyor. Hatta bu tarz düşünce ürünü örnekler gösteren çocukların normalin dışına çıktığı endişesi bile duyuluyor ve ‘marjinal’ etiketi yapıştırılıyor.
Halbuki Bilim Tarihi bu tip düşünce örnekleriyle dolu. Bilim insanlarının ilk kez ortaya attıkları tüm düşünce ürünleri yaşınılan döneme göre ‘deli saçması’ idi; ancak sonraları kazın ayağının hiç te öyle olmadığı anlaşıldı. Hatta bir çok bilim insanı idam edildi, giyotine gönderildi veya Galileo gibi afaroz edildi. Galile Galileo ‘dünya dönüyor’ dediği için afaroz edilmişti.
Peki çocuk okulöncesi veya ilkokulda çizdiği resimde iki tane Güneş çizerse buralarda başına ne gelir? Sorusuna dönelim. Kanımca hiç de iyi karşılanmaz. Bu olguyu KKTC’de ilkokulda iken bir öğrencimin yaşamış. Öğrenci her zaman iki tane Güneş çiziermiş. Bir gün öğretmeni ilkokulda ona çok kızmış ve ondan sonra da iki Güneş çizmemiş. Aslında o andan itibaren çocuğun yaratıcılığı öldürülmüştü.
Fleith (2000) yaptığı çalışmada sınıf çevresinde yaratıcılığın gelişimini engelleyen ya da artıran özellikleri şöyle sıralar; çevrenin öğrencilere çeşitli seçenekler sunması, farklı fikirleri kabul etmesi, kendine güveni artırması, öğrencilerin güçlü yanları ve ilgileri üzerinde odaklanması (Akt. Emir, 2001)**.
Yaratıcı ortamlar için Fleith’in de belirttiği gibi öğrencilere çok çeşitli seçenekler sunulmalı, rahat ve eğelenceli ortamlar yaratılmalı, her öğrenci güçlü yanlarını bilmeli, hızlı ve akıcı fikirler üretmeleri sağlanmalı. Tam aksi gibi tek tip öğretim, kesin ve katı öğretim programları, yöntem ve tekniklerle yapılan öğretim, ne yaık ki yaratıcı düşünmenin ortaya çıkmasını engeller.
Bazen insan düşünmeden edemiyor ‘neden bir tek Türk teorisyen yetiştiremiyoruz? Ya da neden kalite sıralamasında ,TC ve KKTC’deki üniversitelerden dünyadaki ilk 500 üniversite arasında sadece 468. sırada İstanbul Teknik Üniversitesi vardır? Bunun nedeni yaratıcılığı okullarda öldürdüğümüz için olmasın sakın!
* https://www.bilim.org/yaraticilik-kulturle-bagdasiyor/
**Emir, Serap (2001). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yaratıcı Düşünmenin Erişiye ve Kalıcılığa Etkisi. Hacettepe Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisens Tezi.
