(Sokak Sokak Lefkoşa 3)
Hani köy otobüslerinin hanlarına konakladığı,
Ve koyun sürülerinin içinden geçtiği,
Pencerelere kondurulmuş saksılarda gül damlaları,
O sokaklar, o Lefkoşa…
Nisan ayının sonu.
Sene 2016.
Lefkoşa sokaklarındayız ve bıraktığımız yerden devam ediyoruz.
Avni Efendi Sokak Alaybey Sokağına dayanır.
Sağa sola sapılmazsa İzzet Efendi sokağına, oradan da İdadi Sokağa çıkılır.
Alaybey Sokağı bir zamanların Genel Evi ile ünlenmiş,
Ki seksenli yılların sonlarında ortadan kaldırılmıştır.
Bölge, Kuru Çeşme bölgesi olarak da bilinir.
Hayat kadınlarının içinde bulunduğu yer yıkılmış halde.
Birkaç eski hurma ağacı anıları taşımaktaysa da,
Eskiden eser kalmamış.
Poli dergisinde acı hikayesini yazdığımız Artist Süreyya da bu sokakta oturmaktaydı.
1938 yılında bir cinayete kurban gitmiş,
Yağmurlar ve Lefkoşalı, bu güzel kadına gözyaşı dökmüştü…
***
Hayat kadınlarının sokaklarda diğer ailelerle dip dibe, omuz omuza bir hayat sürdürmesi yadırganmazdı.
Onlar da komşuları ile birlikte Bandabuliya’ya giderler,
Sabahları birbirlerine merhaba derler,
Lokma günlerinde birbirlerine lokma verirlerdi.
***
Bir kapıda hayat kadını varsaydı,
Diğer kapıda aileler vardı ki,
Kimse gözünün üzerinde kaşın var demezdi birbirine.
Bazı kapıların üzerinde “Aile Evi” yazılı ibarelere de rastlanırdı ki,
Muameleye gelen şaşırmasın…
***
Alaybey sokağının ucunda Abdi Çavuş adına bir yatır bulunuyor.
Fetih günlerde burada şehit düştüğü söylense de,
Aslında bu yatırlarda kimlerin yattığı, gerçeğin ne olduğu tartışmalıdır.
Ne var ki, yüzyıllarca böyle bilinmiş,
Abdi Çavuş ve diğer adak yerlerine mumlar yakmak, adaklar adamak bir adet halini almıştır.
Şimdilerde bu adetlerden uzaklaşılsa da,
Eski Lefkoşa’yı bilenlerin hafızlarında bunlar hâlâ canlılığını koruyor.
***
Sokak batıya doğru uzanır ve Abdi Çavuşa çıkar.
O sokak arasında eski Genel Hastanenin olduğu bilinir.
Ki, bu hastane özellikle Kıbrıs olayları sırasında verdiği hizmetlerle anılmaktadır.
Aramızdan zamansız göçen Doğan Harman’ın ailesi de hastanenin tam karşısındaki binalarda oturmaktaydı.
Altmışlı yılların sonu, yetmişli yılların başında Doğan Harman sol hareketin ileri gelenlerinden biriydi.
Onun, bu binalarda bir “musandıra” sı bulunmakta,
Ve burada çeşitli toplantılar yapılmaktaydı.
Kimi zaman eylemlerin karara bağlandığı bir karargah niteliğindeydi orası.
***
Alaybey Sokağının doğu ucu ise Yorgancıbaşı Sokağa dayanır ki,
Buradaki yol ayırımı bir garutsayı ancak sığmakta.
Bu sokaklara başka bir yazımızda gireceğiz.
Yukarıda belirttiğimiz gibi,
Alaybey’e Avni Efendi Sokak’tan gelindiğinde kesişen noktadan yukarıya uzanan sokak İzzet Efendi Sokağıdır,
Bu da ünlü İdadi Sokağı’na bağlanıyor.
İzzet Efendi ile İdadi Sokağın bitiştiği kavşaktan ileriye Eski Posta Sokağına çıkmak mümkün, oradan da Bandabuliya’ya giden yollara…
***
İdadi Sokağın doğu ucu Kumarcılar Hanının arkasına, Batı kısmı da Haydarpaşa’ya dayanır.
Sokağın adının İdadi olması, ilk idadi yani orta dereceli okulun bu bölgede açılmış olmasıdır.
1864 yılında Ruştiye olarak açılan okul 1897’de İdadi, daha sonraları da Sultani ve Lise adlarını almıştı.
İdadi sokaktaki hanaylı cumbalı evler dimdik ayakta durmakta, eski güzelliğini korumaktadır.
Sokakla kesişen sağlı sollu başka sokaklar vardır ki, bu Lefkoşa’nın özelliğini oluşturuyor.
Dar sokaklar her koldan birbirine bağlanıyor.
İdadi Sokak da Bandabuliya ve Selimiye Meydanına bağlanan sokak ve meydanlarla kesişiyor.
Bir zamanlar Büyük ve Küçük medreselerin olduğu bu bölgenin zamanında oldukça canlı bir yer olduğu anlaşılmakta.
İdadi sokak içinde hanaylı bir evin restore edilmekte olduğunu gördük ki, bu heyecanın giderek artması, eski kent Lefkoşa’nın yeniden canlı tutulması demektir.
Daha önceleri hakkında bilgi verdiğimiz Kıbrıs Türk Valilerinden Ali Ruhi Efendi tarafından yaptırılan Küçük Medrese Çeşmesi (1828-1831) iyi durumda ayakta duruyor.
Bugün Belediyeler Birliği tarafından kullanılan Kadı Menteş Konağı bir cephesi de İdadi Sokağa bakmakta.
Altmışlı yılarda Ortaokul olarak kullanılan binaya, Selimiye Meydanını ele aldığımızda değineceğiz.
Mısırlızade Apartmanı da İdadi sokakta bulunuyor.
Osman Mısırlızade’ye ait olduğunu bildiğimiz bina,
Eski Lefkoşa içinde yapılan ilk görkemli apartmandır.
Bu binanın altında bugün hâlâ hayatta olan Foto Şık bulunuyor ki,
Belirli saatlerde dükkanının kapısı hâlâ açık.
1963’te Kıbrıs olayları çıktığında, Mücahitlerin önemli ve stratejik bir yer olarak kullandıkları binalardan biri de Mısırlızade Apartmanıydı.
***
Liseli yılarımızda, yani altmışlı yıların sonuna doğru bu sokakta hayatımızın ilk delikanlılık dönemi geçmişti.
Hoş İlkokulun bir bölümünü bugün Halk Sanatları Derneği tarafından kullanılan binada ve Ortaokulun bir bölümünü de Kadı Menteş Konağında okuduğumuzdan, bölgenin o yıllardaki hali ile bu yıllardaki durumu gözlerimizin önündedir.
Bugün için bölgede değişen demografik yapının taşıdığı kültür ile,
Köşesinde bucağında yaşayan Kıbrıs kültürü harmanlanmış vaziyette.
***
Değerli dostumuz gazeteci yazar Hasan Kahvecioğlu Liseli yılarında bu sokaktaki bir evin odasına yerleşmiş,
Okul hayatını bu bölgede geçirmişti.
Onun kiralık odasında Nazım Hikmet’in dizeleri gezinirdi.
Yine o yıllarda Karnaval adı altında bir gazete çıkaran Kahvecioğlu’nun bu çalışmalarına ben de katkı koymaya çalışırdım.
Gazetenin zaman zaman Erkek ve Kız Liselerinin önünde satışı,
Ve sabahın erken saatlerinde köylere gitmek üzere bazı otobüslere verilmek için hazırlanışını unutamam.
Lefkoşa’nın eskiye dair sokaklarını yansıtan çok az görüntü var.
Günümüzde bu sokakları ziyaret ederken, her sokaktan bolca görüntü almaya çalışıyoruz.
Haliyle sayfamızda yayınladığımız fotoğrafların güncel olduğunu ve amacın aynı zamanda geleceğe görsel malzeme bırakmak olduğunu belirtelim.
…
Şu satırlarla bitirelim:
Hani sinemalarına hep birlikte gidilen,
Kış mevsimlerinde camları buğulanmış pastaneler,
Ve her penceresinde aşkın beter olduğu,
Hasretin geberircesine yaşandığı,
Hani köy otobüslerinin hanlarına konakladığı,
Ve koyun sürülerinin içinden geçtiği,
Sardunya, fesleğen ve gül damlalarının kapı önlerinde toplandığı,
O sokaklar, o Lefkoşa…
