Haber: Hakan Topaloğlu
Dünyanın ve ülkemizin önemli sorunlarından biri olan yolsuzluk hem kısıtlı olan kaynaklarımızın hem de ekonomimizin başdüşmanı. Çoğunlukla az gelişmiş ülkelerde rastlanılan bu soruna gelişmiş ülkelerde de rastlamak mümkün. Yolsuzluk; ekonomik büyüme, liyakat, gelir dağılımı ve fırsat eşitliği gibi konuları olumsuz etkilemektedir. Yolsuzluk toplumumuzu yozlaştırırken, hukukun üstünlüğüne olan inancı ve demokrasi bilincini de yoketmektedir.
Ülkemizin kanayan yaralarından biri olan yolsuzluğu incelemek ve konuyu anlamak için devlette üst düzey görevlerde bulunan yöneticilerden, yolu devletle kesişmiş iş insanlarından ve vatandaştan yardım aldık. Onlara çeşitli sorular sorarak bu konunun sebeplerini, yasal açıklarını ve tedbir yollarını birinci ağızdan dinledik. Sizleri sorular ve cevaplarıyla başbaşa bırakıyoruz.
Kişi1: KKTC’de yolsuzluk yapıldığına inanıyormusunuz? Örnekler verirmisiniz?
Cevap: Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de malesef yolsuzluk mevcut. Devlet kurumlarında açılan ihalelerin, ihale şartları ihlal edilerek veya siyasi tanıdıkların vasıtasıyla haksız olarak kazanılmasına birçok kez şahit oldum.
Kişi1: Bu yolsuzluğu önlemek istemediniz mi? Vicdanen rahatsız olmadınız mı?
Cevap: Ahlak ve vicdan sahibi her birey bunu engellemek ister. Bende istedim. Fakat bu tür şeyleri kanıtlamak zordur. Sadece benim istemem de yeterli değil. Bazen gücünüz herşeye yetmez. Kurulan bu düzeni bozmak için toplumsal bilincin gelişmesi şart.
Kişi1: Şahit olduğunuz başka yolsuzluk örnekleri nelerdir?
Cevap: Devlet teşviği ve olanaklarının siyasi çevrelerde paylaşılması, arazi ve mülk kullanım haklarında kolaylık sağlanması, usülsüz işe alımlar, torpiller, kadrolaşma, kartelleşme, rant sağlama gibi pek çok konuya şahit olduk. Oldukça küçük bir ülkede yaşıyoruz. Bunlar toplumumuz tarafından da bilinen şeyler. Bazıları gizli saklı bazıları ise alenen insanların gözüne sokularak yapılan yanlışlıklardır. Asıl üzücü olan yapılanlara karşı sessiz kalmak ve bu düzenin bir parçası olmak.
Yolsuzluk nedir?
Ülkelerin sosyal ve kültürel tarihine, siyasi ve ekonomik gelişimine,
bürokratik geleneklerine ve politik kökenlerine dayanmaktadır. Yolsuzluk kavramı, kurumsal
zayıflıkların ve ekonomi politikalarının piyasayı olumsuz etkilediği durumlarda artma eğilimi
gösterir, kaynakların yanlış yönlendirilmesiyle beraber ekonomik ve sosyal gelişmeyi bozar.
Yolsuzluğun dinamiklerini açıklamak için basit bir model geliştirilmiştir. Yolsuzluk (C) =
Tekel Gücü (M) + Takdir Yetkisi (D) – Hesap Verebilirlik (A). Diğer bir deyişle; yolsuzluğun
kapsamı kamusal bir işlemdeki tekel gücünün ve takdir yetkisi gücünün miktarına bağlıdır.
Tekel gücü, gelişmiş ülkelerde yüksektir ancak takdir yetkisi gücü, idari kuralların ve
düzenlemelerin zayıf olduğu gelişmekte olan ülkelerde ve geçiş ekonomilerinde yüksektir.
Hesap verebilirlik ise; zayıf bir yönetim ve mali sistemin, kamu hizmetlerinin yetersiz etik
standartlarının bir sonucu olarak zayıf olabilir.Kaynak: Stapenhurst, 2000: 1
Kişi1: Sizce yolsuzuğun nedeni nedir? Nasıl önüne geçilebilir?
Cevap: Demokrasi ve eşitlik bilincinin gelişmemiş olmasıdır. Aç gözlülük, kısa yoldan zengin olmak, rahat yaşamak istemek bunlardan bir kaçıdır. Bir kişinin kısa yoldan kazanç sağlaması diğer kişilerce ayıp karşılanmak yerine ben neden yararlanamıyorum sorusunu doğurmaktadır. En azından benim gördüğüm bu şekildedir. Sosyologların incelemelesi gereken bir konu. Bence yolsuzluğun önüne öncelikle iyi bireyler yetiştirirek başlayabiliriz. Sonrasında iyi bir eğitim, denetim, şeffaflık ve açığı olmayan kurallar yolsuzluğu engeller.
Kişi2: Sizce yolsuzluk nedir? Şahit olduğunuz olayları bizimle paylaşırmısınız?
Cevap: Kazanca giden kolaylıktır. Mama yeme çeşidir. Kimisi alnının teriyle yemek ister kimisi de kolay yolla. KKTC’de örnekleri çoktur. Hükümete yakın kişilerin kolaylıkla işe alınması, önemli pozisyonlara getirilmesi, parti üyelerinin çeşitli olanaklardan yararlanması vb. uzar, gider. Torpilde ülkemizde ki sorunlardan biridir. İşin içinde para vardır fakat daha çok tanıdıkla çalışır bu düzen. Tanıdığınız olduğunda olmayacaklar işler oluverir. Her dönemde olan şeyler. Sağcısı ya da solcusu farketmez. Tanıdığı partilisine yardımcı oluyor. Gerek oy kaybetme korkusu gerekse çıkarlar bu düzeni devam ettiriyor.
Kişi2: Sizce bal tutan parmağını mı yalıyor? Herkes bu durumda mı? Yolsuzluğun önüne nasıl geçilebilir?
Cevap: Kesinlikle. Çok güzel bir atasözü ve bu duruma çok uygun. Atasözü farklı bir amaçla söylenilmiş olsada bizi özetliyor. Bu durum toplumun %50’sini kapsıyor bence. Alnın teriyle, emeğiyle çalışan insanımız çok. İşinin üstüne düşüp bu işi büyük noktalara getirmiş başarılı birçok firma var. Yolsuzluğu hukuk ve denetim organları engelleyebilir. Öncelikle eşit şartlar yaratılması gerekir. Asgari ücret devlette çalışan bir memur maaşıyla aynı ücrette olmalıdır. Özelde çalışan bir emekçinin yaz mesaisi varmı? Yok.
Yolsuzluğun türleri nelerdir?
Akademik literatürde birçok tanımı yapılan yolsuzluk kavramı birçok ölçüde
ayrıştırılabilir:
-Kabaca ‘küçük’ ve ‘büyük’ yolsuzluk terimlerine denk düşen, politik sistemin
düzeyine göre (merkezi hükümet, taşra, belediye),
-Yasal olmayan eylemlerin amacına göre; yasaların ve kuralların içeriğini
etkilemek / yasa ve kuralların uygulanmasını etkilemek,
-Yolsuzluğa karışan aktörlere göre; şirketler, hane halkları ve kamu görevlilerin
çeşitli kombinasyonları,
-Belli aktörlerin özelliklerine göre; örneğin, küçük / büyük firmalar veya fakir /
zengin hane halkları için talep edilen rüşvetler,
-İdari kuruluşlar veya hizmetlere göre; vergi ve gümrük, işletme ruhsatı, teftiş,
mahkemeler, kamusal eğitim ve sağlık tesisleri,
-Rüşvetin büyüklüğüne / sıklığına göre ya da işletmeler ve hane halkları için
yarattığı belirsizliğe göreKaynak: neck, 2006: 5
Kişi3: KKTC’de yolsuzluk ve torpil varmıdır? Yaşadığınız bir örnek varmı?
Cevap: Yolsuzlukla ilgili herhangi bir bilgim yoktur. Ama bu ülkede yaşabilmeniz için belli yerlerde torpil şart. Bu ülkeye 25 yıl önce geldim. Vatandaşlık kriterlerimi doldurdum. Tüm şartları yerine getirmeme rağmen vatandaş olamadıydım. Geçtiğimiz yıllarda bir seçim döneminde bazı kişiler vasıtasıyla yardım istedim. Partili olacağımı o kişilere belirttim. O dönemden kısa bir süre sonra işim çözüldü. Vatandaş oldum. Bu beni zenginmi etti? Hayır. Her sene benim ve ailem için eziyet olan evrak koşuşturması sona erdi. Şuan daha sağlıklı ve psikolojim rahat olarak çalışıyorum. İşsiz kaldığımda yatay geçiş gibi prosedürlerle uğraşmama gerek kalmadı.
Yolsuzluğun tarihçesi
Yolsuzluk, Hindistan’da M.Ö. 4. Yüzyılda kamu yönetimi
üzerine yazılmış olan Kautiliya’nın Arthasastra isimli eserine kadar uzanmaktadır. “Nasıl ki
dilin ucundaki balın veya zehrin tadını almamak imkansızdır, bir kamu görevlisinin de yemek
yememesi en azından kralın gelirlerinden bir kısmını imkansızdır. Suda hareket eden
balıkların suyu yutup yutmadığını bilemeyeceğimiz gibi, devlet görevinde çalışan kamu
görevlilerinin kendileri için para ayırıp ayırmadığını bilemeyiz”.Kaynak: Bardhan, 1997: 1320
