Ayurveda, Hindistan’nın alt bölgelerinde 3000-5000 yıl önce ortaya çıkan bir tedavi sistemidir. Asya kıtasının özgün meditasyon, yoga ve astroloji sistemlerini de üreten kadim, büyük bilgeler tarafından kurulmuştur.
Ayurveda’nın hem ruhsal hem de pratik bir temeli vardır; ruhsal temel, pratik olanı doğurur. Ayurveda’ya göre insanlarda üç beden veya alan vardır: Fiziksel, latif ve nedensel. Modern Batı dilinde bunlar; beden, zihin ve ruh olarak isimlendirilebilir. Ayurveda sistemi, sağlığın bu üçlünün bütün parçalarının uyum içinde işlemesi olduğunu vurgular.
Ayurveda konulu yazılar
Ayurveda iki kökten türeyen Sanskritçe bir kelimedir: bilgi anlamına gelen “vid” ve günlük yaşam veya hayat döngüsü anlamına gelen “ayus”. Bu nedenle Ayurveda günlük hayatın ve hayat döngüsünün bilgisidir. Her canlının doğadan geldiğini, bütün bir evrenin parçası olduğumuzu ve bu yüzden kaynağımıza karşı bir sorumluluğumuz olduğunu vurgulayan tıbbi bir sistemdir.
İyileşme, doğanın kanunları gereğince yapılan Mutlak Faaliyet’in ardı sıra gelir. Bütün yapabileceğimiz, doğanın kanunlarına uygun bir şekilde dengeli bir hayat yaşayarak doğaya yardım etmektir Ayurveda’nın mesajı, bireyin geldiği doğayla birey arasında uyumun sağlanması yönündedir.
Ayurveda sistemindeki bütün tedavilerin temeli, içimizdeki yaşam enerjilerinin dengelenmesidir. Bu amaca yönelik olarak bu sistem bize beden, zihin ve ruhla ilgili bireysel ve günlük uygulamalar önerir. Meditasyon burada birincil ve temel araç olarak kullanılır ve diyetler, bitkiler, mineraller, aromalar da bunun yanına ilave edilir.
Beslenme / Diyet konulu yazılar
Ayurveda’da Beş Unsur Kavramı
Ayurveda’ya göre maddi dünyadaki her şey beş unsurun kombinasyonlarından oluşmaktadır:
- Boşluk
- Hava
- Ateş
- Su
- Toprak
Beş unsur; bir olan, görünmeyen ve farklılaşmamış olan Yaratıcı Prensip’in görünümleridir ve ondan türerler. Beş unsur, “mumun ateşi” veya “bardaktaki su”da olduğu gibi, kelime anlamından yola çıkılarak tam olarak anlaşılamaz.
Bu beş unsur; bir çiçeğin taç yaprağından, her bir insanın bireysel fizyolojisine kadar maddi alemde bulunan her şeyin temelini oluşturur. Bunları dengede tutmak; ister fiziksel, ister zihinsel, isterse ruhsal açıdan olgun sağlığı devamlı kılmak ve hastalıkları iyileştirmek bakımından anahtar rolü oynar.
Bu beş unsurun dengesizliği vücudumuza hastalık ve acı olarak geri dönecektir. Benzersiz yapımızı ve çevremizle olan uyumumuzu destekleyerek, dengeli bir şekilde yaşarsak sağlığımızı ve refahımızı koruyabiliriz.
5 Duyu Organı
İnsanların beş duyu organı vardır ve bu yüzden de dünyayı beş farklı şekilde algılarlar. Duyu organları kulaklar, deri, gözler, dil ve burundur.
Bu duyu organlarının her biri dışsal enerjinin özel bir formunu algılamak ve onu insan vücuduna emmek üzere yapılandırılmıştır.
- Boşluk – Akasha – Duyma – Kulaklar
- Hava – Vayu – Dokunma – Deri
- Ateş – Tejas – Görme – Gözler
- Su – Jala – Tat Alma – Dil
- Toprak – Prthviti – Koku – Burun
Ayurveda’da Üç Dosha Kavramı
Bütün maddeler varlığın yapı temelleri olan beş unsurdan oluşmuştur, fakat yalnızca canlı olanların üç dosha’sı vardır. Bu üç kuvvet bütün biyolojik süreçleri yönetir. Dosha kelimesi “karartan veya varlıkların bozulmasına yol açan” anlamına gelir ve bu da dengede olmadıklarında söz konusu dosha’ların hastalık sürecinde buna yol açan güçler olduğunu ifade eder. Bu üç dosha’nın isimleri;
- Vata
- Pitta
- Kapha
Üç dosha’nın ahenk halindeki durumu fizyolojideki dengeyi, yani modern terimlerle homeostasis’i (tüm vücut fonksiyonlarının normal seviyelerde, dengeli olması ) yaratır ve bu da sağlığın temelidir.
Üç dosha’daki herhangi bir dengesizlik, çeşitli işaret ve semptomlarla kendini gösterecektir.
- Vata – boşluk, hava
- Pitta – Ateş, su
- Kapha – su, toprak
Üç Dosha’nın Özellikleri ve İşlevleri
Vata
- Hareketle ilgili vücut işlevlerini temsil eder.
- Sinir sisteminin faaliyetlerini yok etme ve nefes alma süreçlerini kontrol eder.
- Vücudun bütün faaliyet ve duygularından sorumludur.
- Diğer dosha’ları yönlendirir.
Pitta
- Isı ve metabolizmayla ilgili vücut fonksiyonlarını temsil eder.
- Sindirim ve algılamayı yönetir.
Kapha
- Fizyolojinin yapısal yönlerini temsil eder ve biyolojik dayanıklık, doğal doku direnci ve uygun vücut yapısından sorumludur.
Vata Dosha
Vücudun bütün faaliyetleri ve duyularından sorumludur. Akciğerlerde havanın, dolaşım sisteminde kanın ve zihinde düşüncelerin dolaşmasından sorumludur. Zihinsel dengeyi ve kavrayışı sağlar.
Diğer iki dosha’yı harekete geçirdiğinden, vata’nın dosha’lar arasında en etkilisi olduğu düşünülür. Klasik Ayurveda metinlerinde vata’yla ilgili fonksiyonların hepsi hareket, faaliyet, zindelik ve nefesle ilgilidir.
Fizyolojik Faaliyetleri
- Motor ve duyumsal sinir sistemi fonksiyonları.
- Nefes alıp verme
Psikolojik Faaliyetleri
- Hareket
- Yaratıcılık
- Enerji
- Harekete geçirme
Vata Dosha’ya Sahip Birey Özellikleri:
- Vücut incedir.
- Deri pütürlü, kuru ve soğuktur.
- Dişler büyük ve çarpıktır aynı zamanda çürümeye müsaittir.
- Gözler küçük, donuk ve kahverengi-siyahtır.
- Yemekleri hızlı ve düzgün çiğnenmeden yerler, yemek saatleri genelde düzensizdir.
- Hafıza düzensizdir, uykuları sık sık bölünür.
- Hareketler huzursuz ve süreklidir, sakince oturamaz, tırnaklarını yerler.
- Kararsızlığa meyillidirler.
- Arkadaşlıklarından tatmin olmaz veya arkadaşlıklarını sürdüremezler.
- Rüyaları; uçma, atlama, tırmanma, koşma ve yüksek ağaçları içerir.
- Cinsel arzuları düşüktür.
Pitta Dosha
Isı üretiminden, vücuttaki kimyasal ve metabolik dönüşümlerden sorumludur. Fikirleri ve izlenimleri sindirmeyi ve realitenin gerçek doğasını algılamayı yönetir. Entelektüel faaliyetleri uyarır ve coşku kapasitesini ortaya çıkarır.
Pitta dosha sıklıkla vücuttaki ateş olarak kabul edilir. Fakat bu tamamıyla doğru değildir. Organik asitler, hormonlar, enzimler ve nörotransmitterler olarak vücutta enerji seklinde depolandığını söylemek daha uygundur. Bütün bu maddeler karmaşık moleküllerin parçalanması kadar, ısı ve enerji salınımına da sebep olur.
Pitta dosha’nın esas işlevleri, ısı üretimi, metabolizma, kana rengini verme, görme ve deri parlaklığı olarak tanımlanır. Zihin aleminde pitta, zekanın parlaklığını coşkusunu, hoşnutluğunu, cesaretini ve gerçeğin hafızasını üretir.
Fizyolojik Faaliyetleri
- Sindirim
- Susuzluk
- Görüş alanı
Psikolojik Faaliyetleri
- Arzu
- Neşe
- Hafıza
- Dışa dönüklük
Pitta Dosha’ya Sahip Birey Özellikleri
- Narin, ortalama bir boy.
- Ortalama kas gelişimi, damar ve liflerin orta derecede belirginliği.
- Kırmızımsı veya sarımsı ten, muhtemelen ben, çil ve doğum izleri vardır.
- Küçük, keskin ve çoğunlukla gri, kahverengi veya yeşil gözler.
- Erken dökülmeye ve beyazlamaya meyilli saçlar.
- Çabuk terlemeye eğilim.
- Ortalama cinsel arzular.
- Fazla iştah.
- Yüksek zeka, liderlik, hitabet, kıskanç, kızgın veya yargılamaya meyilli olma.
- Yeni fikirlere açıklık, yüksek sorumluluk duygusu, karar verebilir ve organizasyon yapabilir olma.
Kapha Dosha
Hem fizyolojik olarak hem de psikolojik olarak güç ve istikrar sağlar; aşk, tutku, affedicilik, sadakat ve sabır gibi insani heyecanları yönetir. Kapha hastalığa karşı direnç verir ve iyileşme sürecini destekler.
Kapha dosha vücudu birleştirir ve yapısını biçimlendirir. Kapha “birlikte tutma, kucaklama, tutma” anlamındadır. Zihin ve vücuda durağanlık, ağırlık, sağlamlık, dayanıklılık, esneklik ve sükunet verir. Vücuda hastalıklara karşı direnç ve iyileşme sürecinde de destek sağlar.
Kapha vücuttaki en küçük organik molekülün veya hücrenin olduğu kadar en büyük kemiklerin ve kasların oluşumunu da yönettiğinden, vücuttaki anabolik kuvvettir. Doğası gereği güçlendiren ve istikrar kazandıran zihinsel süreçlerin destekçisidir. Bunlar; cesaret, zindelik, sadakat, anlayış, affedicilik, sevgi ve durumları olduğu gibi kabul etmedir.
Fizyolojik Faaliyetleri
- Kuvvet
- Düzenlilik
- Yağlama
Psikolojik Faaliyetler
- Huzur
- Cesaret
- Arkadaşlık
- Cömertlik
- Tolerans
- Sadelik
Kapha Dosha Birey Özellikleri
- Güçlü, dayanıklı kemik ve kas bütünlüğünün olduğu orantılı vücut.
- Kilo almaya eğilim
- Büyük sakin, çekici gözler
- Kalın, koyu, dalgalı saçlar
- Güçlü cinsel arzular ve her türlü duyudan zevk alma kapasitesi
- Düzenli ve devamlı sindirim ve iştah, etkili sindirime bağlı olarak nispeten az yeme.
- Zekice düşünceler, iyi düşünülmüş kararlar, açık konuşma, düzgün telaffuz, tatlı , temiz bir ses.
- Güçlü bağışıklık sistemi, uzun hayat, kolay kolay hasta olmama.
Dosha Dengesizlikleri
Üç dosha, bireyin baskın olan dosha’sını yansıtan bünye tipini belirler; sırasıyla da o dosha’nın baskın özellikleri bireyde ortaya çıkar. Fakat belirli derecelerde herkes bu üç dosha’ya sahiptir.
Üç dosha bir araya gelip, hayatın bütün faaliyetlerini yönetir:
- Katabolizma – Vata (Yıkım mekanizması)
- Metabolizma – Pitta
- Anabolizma – Kapha (Yapım mekanizması)
Eğer vata dosha aşırı miktardaysa katabolizma artacak, bu da vücudun doğal savunmalarının çökmesine sebep olacaktır. Kapha dosha’daki artışlar, büyüme ve ağırlık kazanma oranlarında artış ve vücudun doku ve organlarını onarma yeteneğinde artışla sonuçlanır.
Fazla pitta dosha, metabolizma ve ısı üretiminde rahatsızlıklara sebep olur. Üç dosha’nın da dengeli ve uyum içinde olması gerekir.
Ayurvedik Besin Panzehirleri
Besin eşleştirmeleri hayati önem taşıyabilir. Tadı, enerjisi ve sindirim sonrası etkileri birbirinden farklı iki ya da daha fazla yiyecek birleştirildiğinde agni (Sindirim ateşi.
Agni, beden ve zihindeki tüm dönüşümleri yöneten ateş elementidir. ) aşırı yükselebilir.
Kötü besin eşleştirmeleri hazımsızlık, gaz, şişkinlik, uzun süreli toksemi ve hastalıklara sebep olur. Sindirim sistemindeki sorunların birçoğunun kökü aşağıdaki sebeplerden birine dayanır:
- Beden tipine ve mevsimine göre yanlış yiyecekler yemek.
- Çok fazla işlenmiş yiyecekler, fast food ve şeker tüketmek.
- Aşırı yemek, aç değilken (duygusal) yemek yemek ya da açlığa rağmen öğün atlamak.
- Yanlış besin eşleştirmesi, yani aynı öğünde enerjileri birbirine uygun olmayan besinleri tüketmek.
Ayurveda’ya Göre Uygunsuz Besin Eşleştirmeleri
| Besinler | Eşleştirme |
| Meyveler | Tek başına |
| Süt ürünleri(Süt, yaoğurt, peynir, ayran) | Et, tavuk ve balık ile eşleştirilmez |
| Yumurta | Meyve, süt ürünleri(peynir, süt, yoğurt) fasulye, balık, et ile eşleştirilemez |
Besin panzehirleri ya yiyeceği hazırlarken katılmalı veya bu yiyeceklerle birlikte yenmelidir.
Süt Ürünleri
| Besin | Olumsuz Etkileri | Panzehir |
| Peynir | Şişkinliği ve mukusu arttırır; pitta ve kapha’yı şiddetlendirir |
Karabiber, kırmızı biber, acı biber |
| Yumurta | Piyya’yı arttırır; çiğ yenirse kapha’yı arttırır |
Maydanoz, zerdeçal, kişniş yaprağı, soğan |
| Dondurma | Mukus’u arttırır; şişkinlik yaratır | Karanfil veya kakule |
| Ekşi krema | Mukus’u arttırır; şişkinlik yaratır | Kişniş, kakule |
| Yoğurt | Mukus’u arttırır; şişkinlik yaratır | Zencefil, kimyon |
Balık ve Et
| Besin | Olumsuz Etkiler | Panzehir |
| Balık | Pitta’yı arttırır | Hindistancevizi, yeşil limon/limon |
| Kırmızı et | Zor hazmedilir | Acı biber, karanfil, kırmızı biber |
Tahıllar
| Besin | Olumsuz Etkiler | Panzehir |
| Yulaf | Kapha’yı ve yağlanmayı arttırır | Zerdeçal, hardal tohumu, kimyon |
| Pirinç | Kapha’yı ve yağlanmayı arttırır | Karanfil, tane karabiber |
| Buğday | Kapha’yı ve yağlanmayı arttırır | Zencefil |
Sebzeler
| Besin | Olumsuz Etkileri | Panzehir |
| Bakla | Gaz ve şişkinlik yapar | Sarımsak, karanfil, karabiber,acı biber zencefil, kaya tuzu, kırmızı biber |
| Lahana | Gaz yapar | Zerdeçal ve hardal tohumu ile ayçicek yağında pişmeli |
| Sarımsak | Pitta’yı arttırır | Hindistancevizi rendesi, limon |
| Yeşil salata | Gaz yapar | Zeytinyağı, limon |
| Soğan | Gaz yapar | Pişmiş ya da tuz, limon, yoğurt, hardal tohumu |
| Patates | Gaz yapar | Tane karabiber, ghee |
| Domates | Kapha’yı arttırır | Yeşil limon, kimyon |
Meyveler
| Besin | Olumsuz Etkileri | Panzehir |
| Avokado | Kapha’yı arttırır | Zerdeçal, limon, sarımsak, karabiber |
| Muz | Pitta ve kapha’yı arttırır | Kakule |
| Kuru meyveler | Kuruluk yaratır, vata’yı arttırabilir | Suda bekletip yiyin |
| Mango | İshal yapar | Kakule, ghee |
| Kavun | Bedende su tutar | Kişniş, rendelenmiş hindistancevizi |
| Karpuz | Bedende su tutar | Tuz, acı biber |
Kuru Yemişler ve Tohumlar
| Besin | Olumsuz Etkileri | Panzehir |
| Kuru yemişler | Gaz yapar, pitta’yı arttırır | Yemeden önce bir gece suda bekletin veya acı biber ve susuam yağı ile pişirin |
| Fıstık ezmesi | Ağrı, yapışkan, pitta’yı arttırır, baş ağrısı yapar | Zencefil veya kavrulmuş toz kimyon |
| Tohumlar | Pitta’yı şiddetlendirebilir | Suda bekletin ya da fırında kavurun |
Diğerleri
| Besin | Olumsuz Etkileri | Panzehir |
| Alkol | Uyarıcı, güçsüzlük yaratır | 1/4 çay kaşığı kimyon tohumu veya 1-2 kakule çiğneyin |
| Siyah çay | Uyarıcı, güçsüzlük yaratır | Zencefil |
| Kafein | Uyarıcı, sonradan depresyon yaratır | Kakule, hindistancevizi kabuğu tozu |
| Çikolata | Uyarıcı, sistemi yavaşlatır | Kakulei kimyon |
| Kahve | Uyarıcı, sistemi zayıflatır | Kakule, hindistancevizi kabuğu tozu |
| Patlamış mısır | Kuruluk ve gaz yapar | Ghee ekleyin |
| Tatlandırıcılar | Kabızlık yapar | Zencefil tozu |
| Tütün | Pitta’yı arttırır ve vata’yı uyarır | Gotu kola bitkisi, hintkamışı kökü veya kereviz tohumu |
Kaynak Kitaplar
- Dr. Scott Gerson – Ayurveda
- Dr. Vasant Lad – Ayurveda
- Ulli Allmendinger – Ayurveda
Kendi beden tipinizi bulmak için dosha testini uygulayabilirsiniz: https://www.yukselencag.com/Ayurvedik-Yasam/Ayurvedik-Bunye-Tipinizi-Kesfedin-Anketi
Kaynak: Ayurveda Nedir? Ayurveda’ya Göre Beden Tipleri ve Besinleri Dengelemek
