Son günlerde basına yansıyan Sosyal Sigortalarda yeniden af konuları beni Sosyal Sigortalar Fonu’nun durumunu değerlendirmeye yöneltti. Ve bu afları siyasiler her üç beş ayda bir gündeme getirirlerken, yarattıkları her türlü ek af beklentileri ile acaba Sosyal Sigortalar Fonu’nun, (devletin destek katkıları dışındaki) hakiki mali durumuna bir bakmak gereğini duyuyorlar mı? diye düşünüyorum.
Aktif sigortalılardan tümünün (ve ayrıca kayıt dışı çalışanlar dolayısıyla) toplanamayan primleri karşısında, S.S. Fonu’nun şimdiki hesabıyla Dairece tahsil edilen aylık ve yıllık prim gelirleri ile, Sigorta Fonu Gider’lerinin yarısını bile karşılayacak durumda olmadığı bilinmiyor mu? Muhakkak ki biliniyor. Ancak popülizm ağır basıyor.
Bütçe açığı olduğu halde Devlet bütçesine yönelik direk kazanç vergilerinden de aynı şekilde her birkaç yılda bir af’lar çıkıyor? Bu af’ların getirdiği ahlâki zararlar yanında ödeyenlere de haksızlık yapılmakta, yasalara uyduğu için cezalandırma olmaktadır.. Böyle bir sistemde devletin kurumsallaşması da beklenemez. Güven kaybı artarak çürümelere neden olur..
Yeni yıl öncesinde, Sosyal Sigorta Dairesince Havadis gazetesine verilen açıklama ile, 26 Aralık’ta S.S Fonu hesabı, 2016 sonu itibariyle kamu oyu bilgisine sunulmuştu. Yeni yıl vesilesiyle global ekonomik konulara ve 2017 yılına dönük dilekler ve beklentilerimize, ve geçen hafta da Kıbrıs’ın geleceğini ilgilendiren Cenevre Konferansına yazı konularıma ayırmayı tercih ettiğim için, spesifik konu olan Sigorta Fonu ile ilgili değerlendirmemi, sonraya bırakmıştım.
Aralık 2016 sonu itibariyle Dairece açıklanan Sosyal Sigorta Fonu hesabına şeffaflık getirmek açısından bakalım;
Açıklamada, 2016 yılında aylık 60 milyon TL gelir ve 70 milyon TL Gider, aylık -10 milyon TL açık, ayrıca 139 milyon TL Bankalara güncel borç, Belediyelerden de 92.6 milyon TL alacak olduğu ifade edilerek, 6 milyon TL de fazlalık olduğu(!), ve Aralık için ise 14 milyon TL bankadan borçlanıldığı ifade edilmektedir. Öncelikle kendi sundukları hesaba göre bu kadar borç ve her ay -10 milyon TL açık varken, 6 milyon TL fazlalıktan bahsetmek bir tezattır. Ve Açık aslında çok büyük orandadır. Açıklanan düz verilerle;
2016 Yıl sonu itibariyle Fon’da ilk etapta ; 1- Sadece brüt gelir-gider arasında bir yılda 120 milyon TL açık vardır.
2- Açıklanan aylık 60 milyon TL Brüt Gelir içinde ise; açıklanmayan Devlet katkıları vardır. Bu miktar içinde Devlet Maliye’sinden Sosyal Sigortalara her ay işveren olarak ve özel uygulamalar için devlet bütçesinden aktarılan ödenekler (aylık toplam11 milyonTL yıllık 132milyon TL) ve, ‘Hazine Yardımı’ olarak da, Sosyal Sigorta Fonu’na devlet bütçesinden aktarılan 3.ayak tüm işçi işveren primlerine ek devlet katkısı ve yine Hazine yardımı olarak Fon’a destek için Devlet bütçesinden her ay Fon’a yatırılan 21 milyon 250 binTL civarında olmak üzere, yıllık 255 milyon TL, sı vardır ki bu açıklanan hesaplarda belirtilmemiştir. 60 milyon TL’ Gelirin tümünün Sigorta Fonu’nun kendi tahsilatı gibi sunulan ve 2016’da Fon’un iyiye gittiğini ifade eden hesap takdimi doğru olmayıp kapalı ve yanıltıcı bir hesap sunumudur.
Her hesap sunumunda, Dairenin topladığı prim tahsilatları ile Fon’a devlet bütçesinden aktarılan hangi tür devlet katkılarının da kalem kalem verilerek, Fon’un toplam Gelir kaynaklarının nereden geldiği, kamu oyuna doğru ve şeffaf bir şekilde açıklanması gerekir ki Fonu’n hakiki mali durumunu aksettirsin.
Dolayısıyla, sunulan aylık 60 milyon TL ‘Gelir’ in içinde, devletin işveren olarak ve özel uygulamalar için Fon’a aktardığı ( aylık 11 milyon, yıllık toplam 132 milyon TL) haricinde, ayrıca Fon’a, devletçe destekleme için verilen sadece ‘Hazine Yardım’larını (aylık 21 milyon 250 bin TL’yi) düştüğümüzde Sosyal Sigortaların hakiki tahsilatı aylık 38,750bin TL’sı olmaktadır ki aylık 70 milyon Gider’e göre aylık fiili prim tahsilatı arasındaki hakiki aylık açık, (açıklandığı gibi aylık 10 milyon TL değil,) aylık -31milyon250binTL, yıllık 465 milyon TL’dir. Artı bankalara 139 milyon TL borçla birlikte 600 milyon TL açık’a ulaşmaktadır.. Bu açıklara karşılık ise, 92 milyon TL ‘Alacakla’, durum aksettirildiği gibi hiç de parlak değildir.
‘Alacaklar’ kısmında da sadece Belediyeler’in prim borcu 92 milyon TL açıklanmıştır. Belediyeler dışındaki özel dahil kurum ve kuruluşların borçları, açıklanan hesaplarda verilmedi.
Halbuki bu yıl içinde daha önceki açıklamalara göre, kayıtlı aktif Sigortalılardan ortalama % 30 civarının sigorta primlerinin gerek Belediyelerden gerekse Özel’den Fon’a yatırılmamakta olduğu doğrultusunda basına verilen bilgiler vardı. Bu borçlar ne kadar oldu.? Tahsil edildi mi? Belediyeler dışındaki aktif sigortalılardan yatırılmayan sigortalı sayısı ve prim toplamı ne kadardır? Bu yıl geçmiş borçlardan ne kadarı toplandı veya ilâve oldu?
Özetlersek, Sosyal Sigortalara devletin Hazine yardımı olarak cari transferlerden yapılan 2016 sonu, yıllık 255 milyon TL’ye ilaveten, özel uygulamalar için ayda 6 milyonTL,(yılda 72 milyon TL) ve devlet işveren payı olarak ayda 5 milyon TL (yılda 60 milyon TL küsur, ki bu mükellefiyettir ancak gösterilmesi gerekir) olmak üzere devlet bütçesinden aktarılan ilave yıllık 132 milyon TL de göz önüne alındığında, Sigortalar Fonu’na hazır 2016 yılında toplam (255+132=) 387 milyon TL devletin transfer ettiği ödenekleri mevcuttur.
Dolayısıyla özet olarak S.S Fonu’nun aylık 60milyon TL, yıllık 720 milyon TL olan 2016 toplam Gelir’inin 387 milyon TL’sı devletten Fon’a transfer edilen prim, katkı ve Fonu destekleme ödenekleridir. Ve sonuçta, 91,800 aktif sigortalı’dan, Daire tarafından tahsil edilen toplam aktif sigortalı için aylık prim tahsilatı 27,750,000TL, yıllık miktarı 333 milyon TL gibi bir miktara düşmekte toplam ‘Gelir’in % 46.25’i gibi düşük bir kısmını teşkil ettiği, ve şimdiki prim tahsilat miktarı ile de Toplam Gideri karşılama oranı ise % 39.64 olmaktadır..
Sunulan hesapta ayrıca 2016 itibariyle Aktif sigortalılardan kaçının sosyal sigorta primlerinin yatırıldığı da açıklanmadı. Bu durumda 91,800 aktif sigortalıdan kaç bininin sigorta primleri yatırılmaktadır.? Esas düğüm noktası buradadır.
Birkaç hafta önce Devlet Bütçe içeriğini değerlendirdiğim birkaç yazımda Kurum ve kuruluşlara, kendi öz kaynaklarını tahsil edemedikleri cihetle, gittikçe devlet katkılarının arttığına değinerek, Cari Transferlerin bütçedeki ağırlığının da gittikçe daha da arttığından bahsetmiştim. Bu yalnız Sosyal Sigortalar Fonu için değil katkı alan bütün kuruluşlar için geçerlidir.
Devlet katkısını arttırırken ilgili Fon ve kuruluşlar kendi kaynaklarını tahsil ediyor mu? S.S Fonu dışında belediyelerin ve bir çok kurum ve kuruluşlara hazine yardımları arttıkça Kurumların, devletten yapılan Destekleme ödeneklerini maalesef zaman içinde ‘kendi normal Geliri’ gibi ‘kabullenerek’ esas kendi Yasal mükellefiyetleri olan prim gibi veya başka isimle vergi ve gerekli tahsilatlarını toplamada ihmal gösterdikleri müşahede edilmektedir.
Dolayısıyla Devletin bu katkı ve Destek altında hazine Yardımlarını ve transferleri yaparken ilgili Kuruluşların görevlerini ne oranda yerine getirdiğini denetlemesi şarttır. Aksi halde Bütçe transfer yükleri gittikçe daha da artacak hizmetler daha da aksayacaktır.
