Hasan KARLITAŞ
Kıbrıs’ın kuzey batısında parlak bir yıldız gibi sakinliğin ve huzurun selamını veren yeşil dokusu ile ünlü Lefke’de yaşam süren Fedai Ferit, bugünkü konuğumuz. 1930 Lefke doğumlu, 87 yaşındaki Fedai Bey ile önce Lefke Ağaçlı Kahve, ardından da Lefke Karşıyka Bölgesinde bulunan yeşillikler içerisindeki 1925 yapımı evinin bahçesinde buluşuyoruz. Geçtiğimiz haftaki ikinci buluşmamıza, çok değer verdiğim iki dost da eşlik ediyor; Lefke ve Kıbrıs sevdalısı Cemal Anıl ( Blaki ) ve Lefke Gazi Lisesi Edebiyat Öğretmeni Nalan Akdağ.
LEFKE’YE AİT ACI VE TATLI HATIRALAR
Kıbrıs’ın en eski Osmanlı kasabası ve en eski Türk Belediyesine sahip Lefke’de yaşayıp da hatıra biriktirmemek olmaz. Fedai Ferit beyin de Lefke’nin yakın geçmişine dair çok hatıraları var. Konuşmamız esnasında sayfalarca not aldım. Lakin, tümünü buraya aktarmak mümkün olmadığı için, elimden geldiğince Fedai beyin anlattıklarını özeteleme çalışacağım.
1930 Lefke doğumluyum. Beş kardeştik. Ne yazık ki tümü ömür bıraktı. Tüm hayatım Lefke’de geçtiğ. Doğduğum bu kasabayı çok seviyorum. Geçmişte Lefke, Adanın en kalabalık ve en işlek kasabalarından birisiydi. Yegane Türk kasabasıydı. Lefke’nin, 1930 – 40’lı yıllardaki, nüfusu 8 bin dolaylarındaydı. Bakır madeni ve CMC şirketinden dolayı Lefke, Kıbrıslı Türk ve Rumların birlikte çalıştığı ve geçimlerini sağladığı bir merkez konumundaydı. Baf kasabasından çok sayıda çalışan, o dönemde çalışmak için Lefke’ye geliyordu. Madene büyük bir ilgi vardı. Bugün isim yapmış bir çok işadamı, Ödeme Günlerinde, mamüllerini satmak için Lefkoşa’dan Lefke’ye gelip tezgah açıyordu. İrfan Nadir’in de madende çalıştığını hatırlıyorum. Ödemeler her 15 günde bir yapılıyordu. O günlerde Lefke, çok kalabalık ve canlı görüntülere kavuşuyordu. Lefke’de iki kışlık, iki de yazlık olmak üzere dört tane sinema bulunuyordu. İkinci dünya savaşının patlak vermesiyle, Kıbrıs’ın önemli kaza merkezlerinden biri olan Lefke’de yaşam ve iş koşullar da bundan doğal olarak etkilenir. Ancak 1974 senesinde maden şirketinin kapatılmasıyla Lefke hem maden atıklarıyla hem de nüfus olarak terk edilmiş bire görünüme bürünür. Son dönemde yürütülen cittaslow, festivaller, üniversite ve turizm projeleri ile kasabamız yeniden toparlanmaya başlandı.
Lefke Belediyesi 1900 senesinde Kıbrıs’ta kurulmuş en eski Türk Belediyesidir. Lefke, 53 köyün bağlı olduğu bir nahiye merkeziydi. Bu bizim en büyük övünç kaynağımız olmalı. Dile kolay, 117 yıllık bir Belediye…
BELEDİYEYE 35 SENE HİZMET VERDİM
7.Haziran.1952 tarihinden 1987 senesine kadar Belediye Başkan Vekilliği ve müdürlüğü dahil, çeşitli kademelerde 35 sene Lefke Belediyesine hizmet verdim. Kıbrıs’taki gelmiş geçmiş idari sistemleri kıyasladığım zaman, İngiliz İdaresinin fevklade olduğunu düşünürüm. Çünkü, kanun ve nizam vardı. Belediye Meclisi, Belediyenin en önemli icra koluydu. O yıllarda particilik yoktu. Şimdi tüm Belediyelerde hem particilik var. Hem de kanun ve nizam yok. Bu arada şunu da belirteyim. Bence, Kıbrıs gibi küçük ülkelerde, en iyi idare sistemi Başkanlık sistemidir. Ülkemizin en büyük sorunu, denetimdir. Vergi adaletsizliği var. Bu yüzden hem merkezi idare, hem de Belediyeler mali ve hukuksal sorunlar yaşıyor. Ülkemizde ne yazık ki, “nezaketle değil rezaletle” iş yapar hale gelinmiştir. Devlet olanaklarını elinde tutanlar onu çar çur ediyor. Ganimet sistemi ve seçimlerdeki çıkar ilişkileri, ülkemizdeki siyasetin vehametini göstermektedir. Buna çok üzülüyorum.
BELEDİYECİLİK VE FADIL NEKİPZADE
İngiliz İdaresi döneminde, Fadıl Nekipzade Başkanlığında, Lefke’de çok inkişaflar yapıldı. Lefke Mahkemesi, Polis, Posta Binaları, Sanat Okulu, Lise, Kavizes Barajı ve özellikli binalar hep o dönemin eserleridir. Bence, Lefke’nin gelmiş geçmiş en başarılı Başkanı Fadıl Nekipzade’dir. Yaklaşık 16 sene boyunca Lefke’de Başkanlık yaptı. İngiliz İdaresi ile çok iyi ilişkileri vardı. Türk, Rum ve İngiliz herkesin saygı duyduğu bir isimdi. Bende yanında yürümekten iftihar ederdim. Fadıl beyin anısına bir büstünün Lefke’ye bir vefa örneği olarak yapılmasının gereğine inanıyorum. Gerek Fadıl beye ait, gerekse Lefke’de yer alan tüm konaklar çok önemlidir. Çünkü, o yıllardaki kaliteli yaşamı temsil ederler.
Belediye Nedir ? İktidar ve Muhalefet ilişkisi nasıl olmalıdır ?
Belediye, bir beldenin en ücra köşelerinden tutup merkeze kadar her yerini ihya edecek müesesseyi kuran organdır. Belediye, halkın huzuru için, meclisi ve ilgililerle çalışıp onlardan selahiyet alıp çalışmalıdır. Muhalefet, iktidar için aydınlıktır. İktidar muhalefeti dinlemek durumundadır. Tenkitten ders çıkartılmazsa, geriye düşüş kaçınılmazdır.
1955- 68 döneminde, Türk Cemaat Meclisi seçimle değil tayinle bazı görevlendirmeler yaptı. Belediye Başkanı ve bazı meclis üyeleri arasında sıkıntılar ve istifalar yaşandı. Bu sıkıntılı süreçte ben de, Belediye Başkanlığı görevine vekalet ettim. 1955-58 döneminde 300-700 arasında Kıbrıs’lı Rum nüfus Lefke’de ikamet etmekteydi. Hatta, iki tane Rum Belediye meclis üyesi görev yapıyordu. Lefke’de, dönem dönem değişse de, 6-7 bin dolaylarında ise Türk bulunmaktaydı. O dönemdeki koşullardan dolayı, 1958’de tüm Rumlar Lefke’yi terk etmek durumunda kalır. Lefke’deki üç camii yanında bir de Acendu isimli Rum Ortodoks Kilisesi bulunur.
1950’li yılların ortalarından sonra, Kıbrıs’ta Belediyeler kurulması için çalışan komitede de görev alarak, ülkemizde Belediyeciliğin kurulmasındaki ilk temellerini arkadaşlarımızla attık.
1990 senesinde D.M.P öncülüğünde muhalefetçe uygulanan seçim boykotunun hem Lefke’ye hem de Lefkoşa’ya Belediyecilik anlamında çok şey kaybettirdiğine inanıyorum. Çünkü görevdeki başarılı Belediye Başkanları, gerekçeleri haklı olsa dahi seçime girmeyerek, topluma hizmet anlamında kaybettirdiler.
YEŞİL LEFKE VE LEFKE YAFA PORTAKALI
Yeşili, cevizi ve hurmasıyla meşhur Lefke’nin en önemli ürünlerinin başında Yafa Portakalı gelir. Lefke Yafa Portakalı Kıbrıs’ın en lezzzetli portakalıdır. Hem kokusu hem de lezzeti bir başkadır. Yetiştirildiği konum, güzel su, mineralli toprak ve tatlı Leymon üzerine aşılanması ona bu özelliği katar. Araştırmlaralıma göre, Lefke’de 1935 senesinde ilk Portakal festivali yapılmıştır. Bu geleneğin şu anki Belediye Başkanı Aziz Kaya döneminde devam ettirilmesi doğru oldu. Geçmişte, değerinden dolayı Yafa, Köfünler içerisinde taneyle satılırdı. Lefke’den Lefkoşa’ya gidenler Yafa Portakalı götürür. Lefkoşa’dan Lefke’ye gelenlerse helva ve leblebi alırlardı. Süleyman Nasip isimli müzik öğretmeni o yıllarda Lefke için şöyle bir şeyler yazmıştı; “Portakallar, mandalinler ve limonlar… İnsana hayat veren hep onlar…”
YAŞAYAN BİR TARİH – AYAKLI KÜTÜPHANE
Ayaklı kütüphane gibi, bilgisi ve kültürüyle, her zaman traş olmuş güler yüzü, beyefendiliği ve kravatlı haliyle bizleri karşılayan, Fedai Ferit Amcamıza, bu içten ve samimi sohbet için çok teşekkür ederim.
