Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün hazırladığı 2022 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre Türkiye, bir önceki yıla göre dört sıra yükselerek 180 ülke içerisinde 149’uncu sırada yer aldı. TGS tarafından hazırlanan raporda ise 26 gazetecinin, gazetecilik faaliyetleri nedeniyle cezaevinde bulunduğu belirtildi.
3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde yayımlanan RSF raporunda listenin ilk üç sırasında İskandinav ülkeleri Norveç, Danimarka ve İsveç bulunurken listenin son sırasındaysa Kuzey Kore var. Bu ülkenin önündeyse Eritre ve İran bulunuyor.
2021 yılında 153’üncü sırada olan Türkiye, bu yılki raporda dört sıra yukarı çıkmış görünüyor.
RSF endeksine göre bu ilerlemede medyaya dönük baskılara karşı sivil toplumun ortaya koyduğu mücadele etkili oldu.
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye 2005 yılında 98’inci sırada yer alıyordu.
Her yıl açıklanan endekse göre Türkiye 2010 yılında 138, 2015’te 149, 2020’de 154’üncülüğe gerilemişti. Bu gerilemede haberciliğe dönük “yoğun ve çeşitli baskılar” etkili oldu.
BBC Türkçe’ye konuşan RSF Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu, sıralamada geride kalan ülkelerde, Türkiye’dekine göre daha ağır sorunlar varlık gösterdiği için Türkiye birkaç sıra ilerlemiş gözüküyor.
Bununla birlikte son bir yılda gazetecilere yönelik şiddete karşı yapılan kitlesel eylemler, hak aramalarda yaşanan kimi kazanımlar, “baskıda aşırıya kaçıldığı” görüşüyle bazı mahkemelerden çıkan olumlu kararlar ve gazetecilere dönük tutuklamaların azalma göstermesi de Türkiye’nin 149’uncu sıraya ilerlemesinde etkili olmuş görünüyor.
Türkiye, basın özgürlüğünün kötü olduğu ülkeler arasında
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nin 2022 yılı sonuçlarına göre 180 ülkenin 8’inde özgürlük durumu “iyi”, 40’ında “tatmin edici”, 62’sinde “sorunlu”, Türkiye’nin de aralarında olduğu 42 ülkede “kötü”, 28 ülkede ise “çok kötü” kategorisinde bulunuyor.
Bu yıl 20’incisi açıklanan ve gazeteciliğin icra edildiği şartlara işaret eden RSF Endeksi’nde Türkiye ile ilgili olarak şu ifadeler yer aldı:
“Recep Tayyip Erdoğan’ın aşırı yetkilerle donatılmış Cumhurbaşkanlığına ve otoriterliğine, basın özgürlüğünün hiçe sayılması ve yargı sistemine müdahaleler eşlik etti. Yargı, Erdoğan’ın talebi üzerine tutuklamalar yapsa da bazı hakimler ‘aşırıya kaçan baskıya’ ses çıkarmaya başladı.
Bazı gazeteciler, ‘Cumhurbaşkanı’na hakaret’, ‘örgüt üyeliği’ veya ‘örgüt propagandası’ gerekçelerine dayandırılan keyfi kovuşturmalarda beraat etti. Gazetecilere yönelik tutuklamanın yerini adli kontrol aldı”
Temmuz 2021’de gazetecilerin AFP fotomuhabiri Bülent Kılıç’ın şiddet görerek gözaltına alınmasının ardından, OHAL ilanından beri ilk defa eylem yaptığı belirtildi.
Rapora göre son iki yılda Türkiye’de iki gazeteci öldürüldü: Ses Kocaeli gazetesi sahibi Güngör Arslan 19 Şubat 2022’de; Bursa Rahmet FM çalışanı Hazım Özsu da Mart 2021’de uğradıkları silahlı saldırılar sonucu yaşamlarını yitirdiler. Cinayet zanlıları tutuklandı.
TGS raporu: 26 gazeteci cezaevinde
Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) tarafından hazırlanan 2021-2022 Basın Özgürlüğü Raporu’na göre ise Türkiye’de 26 gazeteci, gazetecilik faaliyeti nedeniyle cezaevinde.
Söz konusu raporda 31 gazetecinin toplamda 52 gün gözaltında kaldığı belirtilirken, 60 gazeteci hakkında soruşturma açıldı, 128 davada da 273 gazeteci yargılandı. Bu süre zarfında gazetecilere toplamda 75 yıl 5 ay 26 gün hapis cezası verildi.
Son bir yıl içerisinde fiziksel saldırıya uğrayan gazeteci sayısı ise 57 olarak belirlendi. 32 gazeteci ise sözlü olarak tehdit edildi.
“Kısmi zaferler”
BBC Türkçe’ye konuşan RSF Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu, “Gazeteciler, sivil toplum örgütleri, gazetecilik kuruluşları ve avukatlarla birlikte hak arama yollarına girişiyorlar ve bunda kısmi zaferler elde ediyorlar, son bir yılda bunu gözlemledik” dedi.
RSF Türkiye temsilcisi, basın kartının gazetecilere karşı keyfi kullanımıyla ilgili İdare Mahkemesi’nin verdiği kararı, toplumsal olaylarda gazetecilerin polis müdahalelerini görüntülemelerine genelgeyle getirilen yasağın yürütmesinin durdurulması kararı, Anayasa Mahkemesinin gazetecilere yönelik şiddet, gözaltına alınma, internet sansürü gibi sorunlarla ilgili aldığı olumlu kararları da vurguladı:
“Bu tür pozitif haberler özellikler 2021’nin ikinci yarısında kendini göstermeye başladı ve Türkiye’de hak arama yollarının ölmediğini ve sivil toplum hareketinin bu hakları almada ciddi irade ortaya koyduğunu gösteriyor. Bu nedenle Türkiye dört sırada ilerlemiş oldu ve 149’ncu sırada yer aldı.
Dezenformasyon ağları
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi bu yıl dünya çapında bilgi kaosunun yarattığı yıkıcı etkilere de odaklandı.
Demokratik toplumlarda, fikir medyasının Fox News modeli üzerinden gelişme göstermesi ve dezenformasyon ağlarının sıradanlık kazanması, sosyal medyanın da etkisiyle ayrışmaları beslediğine dikkat çekildi.
İngiltere 24’ncü sırada yer aldı
RSF Basın Özgürlüğü Endeksi’nin bir numarasında Norveç yer almaya devam ederken Avrupa’da daha önce de görülen eşitsizliklerin derinleştiği vurgulandı.
Eski komünist ülkelerden Estonya 4, Litvanya 9’ncu sırada yer alarak RSF’nin ilk 10 ülke sıralamasında bulundu.
Hollanda 28’nci sıraya geriledi ve “ilkler” arasından çıktı. Avrupa ülkelerinden Bulgaristan 91, Yunanistan ise 108’nci sırada yer aldı.
RSF, Avrupa Birliği’nde gazeteci cinayetlerinin hortladığı, medya temsilcilerinin saldırılara hedef oldupunu ve bazı AB hükümetlerinin gazeteci haklarını kısıtlayan düzenlemeleri yaptığı tespitlerine yer verdi:
“Yunanistan’da Giorgos Karaivaz ve Hollanda’da Peter R. De Vries, Avrupa metropol merkezlerinde mafyavari bir tarzda öldürüldü. 2020 yılında Malta’da (78) Daphne Caruana Galizia’yı, Slovakya’da (27) ise Jan Kuciak’ı öldürenler hak ettikleri cezaları almadılar. Yine de bu iki ülke, adalet ve basın özgürlüğü yolunda belli ölçüde yol almayı başardı.”
2022 Basın Özgürlüğü Endeksine göre İngiltere 24’ncü sırada yer aldı:
“İki yıllık prosedür sürecinin ardından Wikileaks kurucusu Julian Assange’ın ABD’ye (42) iadesinin önünü açması dikkat çekti. Bu süreçte RSF, gazeteci olmamakla birlikte gazeteciliğe katkıda bulunan Assange’ın iadesine -bu tür katkılar adına kötü bir ilk örnek oluşturmaması için- karşı çıktı.”
Almanya 16, Fransa 26, İtalya 58’nci sırada yer aldılar. Bu ülkelerde Covid karşıtı önlemlerin protesto edildiği eylemler sırasında gazetecilerin artış gösteren saldırı ve tehditlerin hedefi olduğu belirtildi.
Ukrayna’daki savaş yüzünden hayatını kaybeden gazeteciler
RSF Endeksine göre Ukrayna’nı işgal eden Rusya 155’nci sırada, Ukrayna ise 106’ncı sırasında yer alıyor.
Rusya’nın Ukrayna’da propagandayla başlattığı ve halen sürdürdüğü savaşın, bir insanlık dramına yol açtığını ve bölgede basın özgürlüğü üzerinde yıkıcı etkiler yarattığını belirten RSF, 24 Şubat 2022’de başlayan saldırının ilk ayında, beş gazeteci ve medya çalışanının, açılan ateş sonucu hayatlarını kaybettiğini hatırlattı.
ABD’de kutuplaşma medya yüzünden şiddetlendi
ABD endeksin 42’nci sırasında yer alıyor. RSF, medyada kutuplaşmanın, Joe Biden’in başkan seçildiği dönemde sosyal bölünmeleri görünür kılındığı tespitine yer verdi.
Sosyal ve politik gerginliğin yayılımının, endeksin 26’ncı sırasında yer alan Fransa’da sosyal medya ve yeni fikir medyasında hızlandığına dikkat çekildi.
“Ortadoğu’da medya özgürlüğünden yoksunluk” olduğunu vurgulayan RSF, bu durumun Arap ülkeleri arasındaki çatışmalar üzerinde de olumsuz etki göstermeye devam ettiğini belirtti.
