Yemeğin güzeli, doğru malzemeleri, dozajında, uygun ateşte ve sürede, soslarını yerinde ve uyumlu kullanarak pişirmek ve en önemlisi de göze hitap edecek şekilde iyi sunmaktır. Ahçı ile ekonomist benzer işler(özellikle program dizaynı yapanlar) yapıyor aslında. Yoksa, herkes ahçı olur, herkes program dizaynı yapan ekonomist olur.
Bir sürü güzel malzemeyi toplayıp bir araya getirip- karıştırmakla iyi ahçı olunmayacağı gibi; bir sürü güzel malzeme ile iyi program da yapılamayabilir, iyi bir ekonomik hikaye yazılamayabilir. Ahçılar ve ekonomistler, sanatçıdır aslında…
…Neyse,medyada çıkan TC-KKTC taslak programını inceledim. Bugün, bu programlara yukarıda anlattığım pencereden bakarak yorum yapacağım, sonraki hafta içerikle ilgili konuşuruz.
Elbette, içindeki bir çok yapısal reformu, icraatı, eylemi, politikayı destekliyorum.Zaten daha iyisi yok ki. Ama bunları desteklemekle programı yeterli bulmak ve beğenmek çok farklıdır. Bu programların genelde yukarda – ahçı örneğinde- bahsettiğim sorunları var.
Ne KKTC tarafı, ne de TC tarafı, KKTC için adrese posta adam gibi bir ekonomik program yapamıyor. İyi ahçı, elindeki malzeme ile en iyi yemeği ve sunumu yapandır; iyi ekonomist-program dizayneri de mevcut şartlara-kaynaklar-sorunlara göre en iyi programı kurgulayıp-sunandır.
Özetle,KKTC için yazılan bu programlarda ciddi “ahçı ” problemi var. Bu programların sunum şekli(çoğu zaman askeri yönetmelik gibi), vizyonu, prensipleri-ilkeleri (bu yüzden vizyon tutarlılığı zayıf) çapa ve hedefleri, bütünlüklü şablonu, teşvikleri, hikayesi vs yeterli değil.
Çoğu zaman her bölümdeki(kamu-finans – reel) politika önermeleri de yeterli değildir. Her bölüme çok daha fazla makro-mikro politikalar konulabilir. Programların, vizyona kilitlenmiş hedefleri yok, karmaşık hedefleri var. Öncelikleri yok, her şeyi yapan bir ekonomi havası var. En önemlisi, yapısal sorunları olan ,tıkanmış bir ekonomide bazen kollar kesilmeli(iyi olsaydı zaten devam ederdi). Programlarda yeterince öngörülebilirlik ve netlik yok.
Ekonomi, beklenti ve algı yönetimidir, teşvik ve motivasyon bilimidir, bireylerin kararlarını etkileme-yönlendirme sanatıdır, pazarlamadır, görünmez eli-sopayı kullanma becerisidir, doğrusal olmayan sebep-sonuç dinamiklerini keşfetme sanatıdır, öncelikleri tespit etme, vizyonu-hedefi net koyma, “ çapa veya çapalar ”oluşturma, prensipleri oluşturma becerisini göstermedir.
Ekonomi, farklı alanlarda uyumlu ve dozajında politikaları ayarlama sanatıdır, tepede yönetişimi-koordinasyonu yapmadır, ekonomik hikaye yazma sanatıdır, insanları ve kaynakları hedefe-vizyona kilitlemedir, yol haritası oluşturmadır, ölçme-bilgilenme-denetlemedir, öngörülebilirliktir, ödül-cezadır, girişimciliktir, verimliliktir, inovasyondur, kaldıraçları kullanma, varlık- kıymetli evrak- enstrüman yaratma sanatıdır vs…
Yani, ekonomi hayattır, her şeydir. Ekonomi, “ içinde insan olan ” ama kendisi insan yapması olmayan bir şeydir. Dolayısıyla, tüm verileri, tespitleri sağdan-soldan toplayan, önerileri-görüşleri alan ve en sonunda eline kağıdı-kalemi alıp programı dizayn eden –kurgulayan kişi, yani toparlayan, harmanlayan kişi çok önemlidir.
Programı dizayn edenin,işi hem teorik, hem pratik, hem de para-sermaye piyasaları açısından da bilmesi lazım. Üzerine bir de KKTC’nin ekonomi-politiği teşhisini, elindeki malzemeleri, mutfağını iyi bilmesi lazım. İyi ahçı olması lazım. Sunmasını da bilmesi lazım, yoksa programı satamazsın.
Lakin bu programlara baktığımda; ya bu programlar bir çok farklı birimden alınan tespit-önerilerle(ki normal),yeterince harmanlanmadan, ayni anda bir çok kişiyle birlikte toparlanmaya çalışılıyor, ya da yeterince iyi olmayan bir ahçının elinden çıkıyor. Program yaparken, herkesi dinleyeceksin, herkesten yorum ve görüş alacaksın ama sonunda tek elden harmanlayarak dizaynını-kurgunu yapacaksın.
Gerçekten merak ediyorum. Bu programları kaleme alan, yemeği yapan ahçı(lar) kim? Galiba hepimizin önce bunu bilmeye hakkı var? Kim bu ahçı veya ahçılar ?
