Ekonomi Bilimi ekonomik aktivitenin yani üretimin kime, üretim miktarı, maliyeti ve satış fiyatı sorularına cevap arar bu soruların cevabı bizi sınırlı kaynakların nasıl daha verimli kullanılacağı sorusunun cevabına götürür. Bilim buna “ TAHSİS SORUNU” der. Tahsis sorununu uzun yıllar boyunca farklı yöntemlerle çözülmeye çalışıldı. Nedir bu yöntemler?
- GELENEK
- PİYASA
- MERKEZİ PLANLAMA YÖNTEMLERİ
GELENEK YÖNTEMİ: Bu sistemde üretim kamu otoritesi tarafından çözümlenir. Fiyat ve üretim miktarları kamu otoritesi tarafından belirlenirdi ta ki piyasa ekonomisi dönemine kadar.
PİYASA YÖNTEMİ: Bu yöntemde her şey tamamıyla arz ve talep kuralına göre işler. Kamu otoritesi düzenleyicidir. Piyasa sistemi kurulan pazarların alışveriş merkezlerine dönüşmesinden ortaya çıkmıştır. Kurulan pazarlardan vergiler alınırdı. Halen alınan Belediye İşgaliye harçları ilgili dönemden kalmadır.
MERKEZİ PLANLAMA: Tüm ekonomik aktiviteler merkezi otoritenin yani devletin planladığı bir sistem. Bu sistem Sovyetler Birliğinin kurulmasıyla ortaya çıkmıştır.
Piyasa sistemi kaynak tahsis sorununu daha erken çözdüğü için ve de kamu otoritesinin sırtından yükü alıp bireysel çözümler ürettiği için tercih edilir oldu.
Zaman zaman bazı ülkeler piyasa dışı yöntemlerle sisteme müdahale etmeye çalıştılar. Serbest görülen piyasaya polisiye önlemlerle idari para cezaları ile müdahale etmeye çalıştılar fakat bu baskılar sonucu kara borsa uygulamaları başlanmıştır. Bu yanlış uygulama Türkiye’de de 1970’li yıllarda yapılmıştı.
Piyasa sisteminde kamu tarafından düzenleyici ve kontrol edici bir mekanizma yaratılmalıdır. Diğer türlü polisiye tedbirler, fiyat belirlemeler kur ve faiz belirlemeler yani bir ekonomi otoritesi serbest piyasa sisteminde çok mümkün olmamaktadır.
Herhangi bir üretim politikanız yanlışsa ister istemez satış aşamasında müdahale etmek zorunda kalırsınız ve sistem zincirleme bozulur. Piyasadaki sıkıntıları fiyatlara müdahale yerine üretimin artırılması yöntemiyle çözülmesi hem fiyat ve piyasa mekanizmasının zedelenmesini hem de kara borsayı önler.
Karaborsa ikili fiyat oluşumuna yol açar. Birincisi merkezi otoritenin belirlediği fiyat ikincisi karaborsa fiyatı yani satıcının talep ettiği fiyat. Bu durumda piyasada birden fazla fiyat oluşur.
Merkezi otorite haksız rekabeti, tekelci eğilimleri engellemekle mükellefken bir başka mükellefiyeti daha vardır. Fiyat istikrarını sağlamak yani tekelci ve karaborsacı fiyat oluşumunun önüne geçmek aynı zamanda da yüksek kar marjlarının da önüne geçip tüketicinin yüksek fiyatlardan korunmasını sağlamak.
Bunlar teorik olarak hayal ettiklerimiz yaşadığımız düzende ekonomi biliminin emrettiği tahsis sorunu ve çözme yöntemlerinin uygulandığını söylemek hiç de mümkün değildir.
