Türkiye’de Kurtuluş Savaşından sonra Türk Yunan Mübadele Anlaşması yapılmıştı.
Zorunlu bir göçtü bu.
Tarihte ilk kez zorunlu göç uluslar arası hukuk tarafından tanınıyordu.
Daha sonraki yıllarda Sovyetler Birliği ile Polonya,
Çekoslavakya ile Macaristan bu anlaşmadan etkilenerek nüfus mübadelesi yapmışlardı.
…
Kıbrıs’ta da yapıldı.
Yıl 1975.
Viyana Anlaşması ile güneydekiler kuzeye, kuzeydekiler de güneye geçeceklerdi.
Geçtiler de.
Ama bu nüfus mübadelesi her şeyde olduğu gibi,
Taraflar arasında farklı yorumlanıyordu.
Türk tarafı biraz da Türk Yunan Nüfus Mübadelesinden hareketle bunu o çerçevede yorumluyor,
Rum tarafı ise bu anlaşmayı ailelerin birleştirilmesi; gönüllülük üzerine yapılan bir anlaşma olarak görüyordu.
…
Gerçekten de yapılan anlaşmanın, Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Anlaşması ile (nüfus aktarımı hariç) hiçbir ilgisi yoktu.
Uluslar arası hukuk da bunu o çerçevede kabul etmiyordu.
Ancak fiilen bir durum söz konusu olduğunu ve bunun ileride yeni hayatlara gebe olabileceğini görmek mümkündü.
…
BM belgelerinde III. Viyana Anlaşması şudur:
1. Şu anda Ada’nın Güneyinde bulunan Kıbrıslı Türklerin istemeleri halinde, Kıbrıs’taki Barış Gücü’nün yardımıyla ve düzenleyeceği bir program dahilinde, sahip oldukları eşyalarla birlikte Kuzeye geçmelerine izin verilecektir.
2. Sayın Denktaş’ın tekrar teyit ettiği ve uzlaşmaya varıldığı gibi, şu anda Ada’nın Kuzeyinde bulunan Kıbrıslı Rumlar, burada kalmakta özgürdürler ve kendilerine normal bir yaşam sürebilmeleri için her türlü yardımda bulunulacaktır; buna, eğitim ve dini ödevlerini yerine getirebilmek için gerekli olanaklar yanında kendi doktorlarından tıbbi bakım almak ve Kuzeyde dolaşım özgürlüğü dahildir.
3. Şu anda Kuzeyde bulunan ve kendi talepleriyle ve herhangi bir baskıya maruz kalmadan güneye taşınmayı isteyen Kıbrıslı Rumlara bunu yapmaları için izin verilecektir.
4. BM Barış Gücü (UNFICYP), Kuzeydeki Kıbrıslı Rum köyleri ve yerleşim birimlerine serbestçe ve normal olarak girebilecektir;
5. Yukarıdaki anlaşmanın uygulanması bağlamında, ailelerin yeniden birleştirilmesine öncelik verilecektir; bu, şu anda Güneyde bulunan bir çok Kıbrıslı Rum’un Kuzeye naklini de içerebilecektir.
…
Türk Yunan Nüfus Anlaşmasında mal ve mülklerin tasfiyesi söz konusuydu.
Kıbrıs’la ilgili anlaşmada bu ve buna benzer kurallar yer almamıştır.
…
Türkiye ve Yunanistan’a zorunlu göç yapılırken, her iki ülke de bilinçli olarak kendi ülkelerinde uluslaşma süreci içerisinde homojen (türdeş) bir yapının sağlanmasını hedeflemişlerdi.
Bazı yorumcular bunu azınlık sorunlarından kurtulmak olarak yorumlar…
…
Kıbrıs’ta da durum pek faksız olmadı.
Her iki tarafta da homojen toplumlar yaratıldı.
Türk tarafının nüfus anlaşmasını Türk Yunan nüfus anlaşması gibi görmesi,
Beraberinde mülk meselesinin takas ve tazminat yolu yanında, Türk tarafı açısından global değişim ile çözümleneceği görüşünü getirmiş ve düne kadar bu görüş geçerli olmuştu.
…
Bilindiği gibi Rum tarafı global mülk değişimine başından beri karşı çıkmış, konunun insani boyutunu önde tutmuştur.
Nihayetinde Türk tarafı da bu anlayışı benimsemiş oldu.
