Bazı kavramların Türkçe’de birbirinin yerine kullanılması ve anlamlarının derin analizinin yapılmaması alınacak önlemleri de etkiler. Eğitim ve öğretim kavramları da çoğu zaman birbirinin yerine kullanılır. Eğitim başka öğretim bambaşkadır. Günlük konuşmalarda kullanılması pek sorun olmaz. Ancak Eğitim Sistemleri’ni kurgulayanlar, bu alanda hizmet verenler ile politika belirleyicilerin eğitim ve öğretim kavramlarını ayırmamaları sorun olur.
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü’nün kurucuları arasında olan Prof. Dr. Selahattin Ertürk hocamız eğitim kavramlarının tanımları konusunda çok titizdi. Derslerinde sürekli bizlerle kavramların kökenleri konusunda tartışırdı. Rahmetli Ertürk hocamız Program Geliştirme kitabında Eğitim’in tanımını yapar. O’na göre eğitim ‘bireyde istendik yönde davranış değişikliği meydana getirme sürecidir’. Bu tanım literatürde geniş kabul görmüştür.
Öğretim kavramı ise eğitimin okullarda yapılan türüdür. Yine üniversite yıllarımızda Hacettepe Üniversitesi’nde hocamız olan Sayın Prof. Dr. Münüre Erden ‘Eğitim Bilimlerine Giriş’ kitabında öğretimi ‘okullarda yapılan planlı, kontrollü ve örgütlenmiş öğretme faaliyetleri’ olarak tanımlar. Öğretim okulda yapılan eğitimdir.
Öğretim planlı, programlı ve kontrollü olduğu için genel olarak akademik davranışların öğrencilere kazandırılması işiyle uğraşmaktır. Öğretim öğretmeden de farklıdır. Her tülü öğretim faaliyeti aynı zamanda öğretmedir ama her öğretme öğretim değildir.
Gelelim eğitim ve öğretimin farkının eğitim sistemlerinde nasıl işe koşulduğu konusuna. Öğretim disiplinlerin davranışları ile ilgilidir. Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi, Biyoloji, Kimya, Tarih, Matematik gibi derslerde öğrencilerin öğrenmeleri/kazanmaları istenen davranışlarla ilgilidir. Bu derslerdeki bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor davranışların hangi öğrenci düzeyinde ne kadarının planlı öğretim etkinlikleri ile kazandırılacağı işidir. Öğretim akademik davranışlar ile ilgidir.
Eğitim ise insanın ilkel, kaba hayvani davranışlarının sosyal insan davranışlarına doğru evrilmesiyle ilgilidir. Eğitimin tanımında da belirtildiği gibi insanın istenilen yönde davranışlarının eğilmesidir. Öğretimden çok daha geniştir.
İstenilen insan profiline işaret eder. Ancak sadece akademik davranışlarını içermez. Onun yanında insanın diğer özeliklerini de içerir. Örneğin hayvanlara, çevreye, insan haklarına karşı derslerde aktarılacak davranışların dışındakileri de içerir.
Kibar olma, toplu ortamlarda başkalarını rahatsız etmeme, barış içerisinde yaşama becerisi, cinsel tercihlere saygı duyma, evlilik türlerine karşı saygılı olma, yemek tercihlerine saygı gösterme, dini tercihlere saygı duymak yanında ateistliğe karşı da saygı duyma ve daha pek çok sosyal insan davranışlarını yeni neslin kazandırılması için eğitime iş düşer.
Öğretim akademik davranışlarını kazandırırken, öğretimin dışındaki eğitim faaliyetleri bu yönde işe koşulmalı. Gerek okul içerisinde gerekse dışındaki önlemlerle yerelden evrensele doğru istenilen insan davranışlarının öğrenciler tarafından kazanılması eğitime düşer.
Okullarda düzenlenecek paneller, konferanslar, söyleşiler bu amaçla kullanılmalı. Toplumsal iletişim araçları da bu amaçla kullanılmalı. Başta televizyon ve internet. Hazırlanacak programlarla yerel ve evrensel değerler aktarılmalı.
İnsan olmanın temel nitelikleri belirlenip eğitimle öğrenciler buluşturulmalı. Örnek modeller bulunup kitle iletişim araçları ile öğrencilerin izlemeleri sağlanmalı. Öğretim programlarında bu tür davranışlar göz ardı edildiği için öğrenciler kuru akademik davranışlar edinirler.
Başarı sadece akademik olarak görülmemeli. Sosyal başarının da peşinden gidilmeli; aranmalı ve bulunmalı. İşte bu eğitimin işidir. Kısa yaşam hikayesinde sosyal başarı ‘mutluluk’tur. Mutlu bireyler akademik başarı yanında sosyal olarak da başarılı olanlardır.
Mutluluk yalındır ve ancak ve ancak sevgi ile yakalanabilir. İşte bu hiçbir akademik ders öğretimi ile verilemez. Öğretimin hiçbir hedefinde yoktur. Mutluluğu ancak ve ancak eğitim sunabilir öğretim değil.
Kendi çocuklarımıza verdiğimiz eğitimdir öğretim değil. İşte kendi çocuğumuza verdiğimiz eğitimden başlamalı. Sonrasında okul eğitimi sosyal insan davranışlarını kazandırmaya odaklanmalı. İnsanlığın hers, kin gibi nefret unsurları ile buluşması eğitimin hatasıdır, öğretimin değil.
Önce fen bilgisinde sonraları biyolojide canlılar ile ilgili pek çok akademik kavram, ilke, kuram öğrenilir ve derslerden 100 tam puan alınır. Ancak gerçek yaşam bunun tam tersi davranış örnekleri ile dolu. Canlılara işkence, şiddet, insanlara ve hatta hayvanlara tecavüz, insan öldürme hem de sadece savaşlarda değil küçük tartışmalarda bile. İşte bu davranışlarda eğitim sınıfta kalır, öğretim değil.
Eğitim Bakanlığı eğitime de odaklanmalı. Kültür Dairesi ile birlikte. İstenilen insan profili gereklerinin nasıl karşılanacağına kafa yorulmalı.
