Piyasa fiyat dengesizliği ve piyasa pahalılığı bizleri çileden çıkartmış. Özellikle et fiyatları , tavuk ve süt ürünleri ve hatta sebze fiyatları öyle dengesiz hareket ediyor ki neredeyse her gün fiyatlar değişiyor. Fiyatlar bir yerde başka diğer yerde başka hareket izliyor. Tüketici bundan dolayı Güney’e kayıyor. Üstelik de Euro’nun 33.00 TL’yi aştığı bir zamanda. Hal böyle olunca biraz teoriden bu meseleyi irdelemek istedim. Bunu da yaparken merkezi otoritenin bu oluşumdan sorumlu olduğunu teorik olarak da aktarmak istedim.
Ekonomi Bilimi ekonomik aktivitenin yani üretimin , üretim miktarı , maliyeti , satış fiyatı ve kime sorularına cevap arar . Bu soruların cevabı bizi sınırlı kaynakların nasıl daha verimli kullanılacağı sorusunun cevabına götürür. Bilim buna ‘TAHSİS SORUNU’ der. Tahsis sorunu uzun yıllar boyunca farklı yöntemlerle çözülmeye çalışıldı. Nedir bu yöntemler?
- GELENEK
- PİYASA
- MERKEZİ PLANLAMA YÖNTEMLERİ
GELENEK YÖNTEMİ :Bu sistemde üretim, kamu otoritesi tarafından çözümlenir. Fiyat ve üretim miktarları kamu otoritesi tarafından belirlenirdi ta ki piyasa ekonomisi dönemine kadar.
PİYASA YÖNTEMİ :Bu yöntemde he rşey tamamıyla arz ve talep kuralına göre işler. Kamu otoritesi düzenleyicidir. Piyasa sistemi kurulan pazarların alış veriş merkezlerine dönüşmesinden ortaya çıkmıştır. Kurulan pazarlardan vergiler alınırdı. Halen alınan Belediye İşgaliyle harçları ilgili dönemden kalmadır.
MERKEZİ PLANLAMA : Tüm ekonomik aktiviteler merkezi otoritenin yani devletin planladığı bir sistem. Bu sistem Sovyetler Birliği’nin kurulmasıyla ortaya çıkmıştır.
Piyasa sistemi kaynak tahsis sorununu daha erken çözdüğü için ve de kamu otoritesinin sırtından yükü alıp bireysel çözümler ürettiği için tercih edilir oldu.
Zaman zaman bazı ülkeler piyasa dışı yöntemlerle sisteme müdahale etmeye çalıştılar. Serbest görülen piyasaya polisiye önlemlerle idari para cezaları ile müdahale etmeye çalıştılar. Fakat bu baskılar sonucu kara borsa uygulamaları başlanmıştır. Bu yanlış uygulama Türkiye’de 1970’li yıllarda yapılmıştı.
Piyasa sisteminde kamu tarafından düzenleyici ve kontrol edici bir mekanizma yaratılmalıdır. Diğer türlü polisiye tedbirler, fiyat belirlemeler kur ve faiz belirlemeler yani bir ekonomi otoritesi serbest piyasa sisteminde çok mümkün olmamaktadır.
Herhangi bir üretimde politikanız yanlışsa ister istemez satış aşamasında müdahale etmek zorunda kalırsınız ve sistem zincirleme bozulur. Piyasadaki sıkıntılar fiyatlara müdahale yerine üretimin artırılması yöntemiyle çözülmesi hem fiyat ve piyasa mekanizmasının zedelenmesini hem de kara borsayı önler.
Karaborsa ikili fiyat oluşumuna yol açar. Birincisi merkezi otoritenin belirlediği fiyat ikincisi karaborsa fiyatı yani satıcının talep ettiği fiyat. Bu durumda piyasada birden fazla fiyat oluşur. Merkezi otorite haksız rekabeti , tekelci eğilimleri engellemekle mükelleftir. Fiyat istikrarını sağlamak yani tekelci ve karaborsacı fiyat oluşumunun önüne geçmek aynı zamanda da yüksek kar marjlarının da önüne geçip tüketicinin yüksek fiyatlardan korunmasını sağlamak ise merkezi otoritenin diğer mükellefiyetindedir.
Bunlar teorik olarak hayal ettiklerimiz yaşadığımız düzende ekonomi biliminin emrettiği tahsis sorunu ve çözme yöntemlerinin uygulandığını söylemek hiç de mümkün değildir.
