Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın öncülüğünde, Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum gazeteciler tarafından yayın kuruluşları için hazırlanan ortak sözlük Kıbrıs sorununun vahim durumunu gözler önüne serdi…
“Cira” yerine “Rum kadını”, “Gâvur” yerine “Kıbrıslı Rum”, “EOKA terör örgütü” yerine “EOKA” diye yaz… Bunlar Kıbrıslı Türk gazetecilere öneriler. Rumlar için de var, hatta fazlası. “Yasadışı rejim” yerine “Kıbrıs Türk Yönetimi”, “yerleşikler” yerine “Türkiye kökenliler”, “TMT terör örgütü” yerine “TMT”, “sahte hükümet” yerine “Kıbrıs Türk Yönetimi” gibi…
Böyle toplam 53 kelime toparlandı sözlükte. Bunların 14’ünde uzlaşı yok, ama 39’unda var. Kimi Kıbrıslı Türklerin, kimi Rumların literatürüne yerleşmiş kelimeler.
Önem Taşıyan Kelimeler sadece davet
Günlerden beri tartışma konusu olan gazetecilere yönelik sözlük, “Önem Taşıyan Kelimeler” adını taşıyor. Sembolik bir ilk adım gibi, davet niteliğinde. İsrail-Filistin sorununa yönelik İbranice-Arapça sözlükten sonra dünyada ikinci örnek galiba.
“Eşit etkiye sahip kelimelerle, karşıdakini ötekileştirmeden, incitmeden hem daha kaliteli haberciliğe imza at, hem de uzlaşı ve barış kültürünün gelişmesine katkıda bulun” çağrısı özetle. Bağlayıcılığı yok; barış kültürü konusunda gailesi olan medya sahiplerine, editörlere, gazetecilere öneri…
Gerekçeli
İnsan haklarıyla ilgili çalışmalarıyla tanınan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) isimli sivil toplum örgütü öncülüğünde hazırlanan sözlük, Kıbrıs Diyalog Projesi’nin ürünlerinden biri.
İki tarafın gazeteci örgütlerinin girişimiyle 2’si Kıbrıslı Türk, 2’si Kıbrıslı Rum 4 medya mensubunun 7-8 aylık çalışmasının ürünü. Kuzey’den Bekir Azgın ve Esra Aygın, Güney’den Christos Christofides ve Maria Siakalli, AGİT temsilcisi gözetiminde “diğer tarafı inciten” kelimeleri saptadılar, alternatifleri tartıştılar, bazılarında uzlaşamadılar.
Uzlaşılanları da, uzlaşılamayanları da gerekçeleri, nedenleriyle birlikte kayda geçirdiler.
Gelişmeye, değişmeye açık olduğu da vurgulanarak Hollanda ve Almanya’nın finansmanıyla basılan sözlük, Türkçe, Rumca ve İngilizce olmak üzere 3 dilli.
Fırtınalar kopardı
Geçtiğimiz günlerde açıklanmasının ardından Güney Kıbrıs’ta fırtınalar yaratan, Rum siyasilerin sert tepkisine neden olan sözlük, 56 gibi görünse de toplam 53 kelimeden oluşuyor. Kelimelerin bazıları ilintili çünkü.
Sözlükteki kelimelerin bir kısmı Kıbrıslı Türk, bir kısmı Kıbrıslı Rum literatürüne yerleşmiş. Doğal olarak “alternatifleri kullanarak barışa, uzlaşıya, hoşgörüye katkıda bulun, öncülük et” diye öneride bulunulan da, literatürü kullanan taraf.
CİRA yerine Rum Kadını
İşte sözlükte uzlaşmayla taraflara alternatifleri önerilen sözcüklerden bazıları…
Özgür Bölgeler yerine Kıbrıs’ın Güneyi, Yasadışı Rejim yerine Kıbrıs Türk Yönetimi, Gâvur yerine Kıbrıslı Rum, Cira yerine Rum Kadını, Anavatan yerine Türkiye/Yunanistan, Atilla yerine Türk Ordusu/Türk Askeri, Sınır yerine Yeşil Hat, İşgal Askeri yerine Türk Askeri, İşgal Altındaki Topraklar yerine Kıbrıs’ın Kuzeyi, Barış Kuvvetleri yerine Türk Ordusu/Türk Askeri, Barış Harekâtı yerine Türk Askeri Müdahalesi, Sahte/Sözde Hükümet yerine Kıbrıs Türk Yönetimi, Sahte Meclis yerine Kıbrıs Türk Meclisi, Sahte Belediye yerine Yerel Yönetim (Lefkoşa/Mağusa/Girne için), Çalınmış Mülkler yerine Kuzey’deki Rum Mülkleri, Yerleşikler yerine Türkiye Göçmenleri/Türkiyeliler/Türkiye Vatandaşları, EOKA/TMT Terör Örgütü yerine EOKA/TMT, Kıbrıs Türk Tarafı/Kıbrıs Rum Tarafı yerine Kıbrıs’ın Kuzeyi/Kıbrıs’ın Güneyi, Kıbrıs Türk Halkı yerine Kıbrıs Türk Toplumu, Kıbrıs Türk İsyanı yerine Toplumlararası İhtilaf, İstilacı Türk yerine Türkiye/Türk Ordusu, Kıbrıs Türkleri yerine Kıbrıslı Türkler…
KKTC, KC, İşgal, Şehit karşılık bulamadı
Sözlüğe “karşı tarafı inciten, ötekileştiren” kelimeler olarak kaydedilmesine karşın, alternatif kullanım konusunda uzlaşma sağlanamayan kelimeler ise şunlar:
Rum Yönetimi, KKTC, Kıbrıs Cumhuriyeti, Kahraman/Şehit, Yasadışı seçimler/limanlar/mahkeme/polis/devlet televizyonu, İstila, İşgal, Sahte Devlet, Sahte Bakan…
Yasak listesi değil, sadece davet…
Sözlük çalışmasına öncülük yapan AGİT’in Basın Özgürlüğü Komitesi Başkanı Aidan White, önsözde amaçlarını şöyle özetledi:
“… Kıbrıs’ta gazeteciler ve medya, derin yaralar ve küskünlük yaratan ulusal hislerin ve on yıllarca bölünmüş olma gerçekliğini göz ardı edemezler… Gazeteciliğin diyaloğu nasıl teşvik edebileceği ve yeni düşünce biçimlerine kapıları nasıl aralayabileceği konusunda fikir paylaşımı gerekmektedir. Bu sözlük böyle bir sürece katkıdır. Medya sahiplerine, editörlere, çalışan gazetecilere; haberlerini, anlatım biçimlerini, kullandıkları dili nasıl şekillendirdiklerini tartışmak için yapılan bir davettir…”
Sözlüğün yasaklanmış kelime veya deyim listesi olmadığına, sınırlama veya kısıtlama gibi bir amaç taşımadığına, yeni fikirlere göre gözden geçirilebileceğine vurgu yapan White, özetle şunları ekledi:
“Gazetecileri güçlendirmek, çalışmalarının etkisinin farkına varmalarını sağlamak, halk ve siyasi gruplar üzerinde çok önemli rolü olduğunu vurgulamak, sert iletişimin kapsamını azaltacak yeni bir enformasyon çerçevesi oluşturulmasına yardımcı olmaktır amaç. Bu mütevazi katkıyla insanların hayatlarında fark yaratacak güvenilir bir tarz oluşturulmasına katkıda bulunabiliriz…”
Ekranlarda, masalarda yer alsın
AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi Harlem Desir ise önsözde, “Sözlüğün gazetecilere kelime veya terminoloji empoze etme gibi bir amacı yok. Siyaseten doğruluk amacı da gütmüyor… Bu sözlüğün tüm Kıbrıslı gazetecilerin, blogcuların ve adada kaliteli gazetecilikle ilgilenen herkesin bilgisayar ekranlarında ve masalarının üzerinde yerini alacağını ümit ederim”
Kıbrıs sorununu çözmekten zor oldu
Her iki tarafa da çoğunlukla resmi söylemi yansıtan medyanın, çatışma kültürünün sürdürülmesine katkı yaptığını vurgulayan Komite ise önsözde, aylar süren çalışmanın zorluğunu “Kıbrıs sorununu çözmenin böyle bir sözlük üretmekten daha kolay olacağına kanaat getirdik” ifadeleriyle özetledi.
Sözlüğün karşılıklı tavizlerle ortaya çıktığını, tartışmalara neden olacağının da bilincinde olduklarını ifade eden Komite, “Çatışma bilinçaltımıza o kadar yerleşmiş ki, değişmek için bilinçli çaba gerekir” diye ekledi.
Sürekli tekrar alışkanlık yaratır, öncü olalım
Kıbrıs Türk Gazeteciler Birliği Başkanı Sami Özuslu da, son yıllarda çeşitli alanlarda terminoloji konusunda önemli ilerlemeler sağlandığını belirterek, intihar, cinayet, LGBT konularındaki haberleri örnek gösterdi. Özuslu, “İntihar edenleri ipte sallanırken fotoğrafıyla yayınlayan basınımız, artık intihar haberlerini görünür bile yapmıyor. Cinayet haberlerinde ‘hunharca katletti’, ‘katil anne’ ifadeleri basının kendinde rahatsızlık yaratıyor. Demek ki terminolojide ciddi gelişme var” ifadelerini kullandı.
Aynı hassasiyetin Kıbrıs konusunda da oluşabileceğini vurgulayan Özuslu, sözlüğün bu yolda bir rehber olabileceğini anlattı…
“Sözlükle terminolojisini terk etme değil; ‘bak alternatifi var; yakınlaşma, barış, hoşgörü gailen varsa alternatifi kullanabilirsin’ çağrısı yapılıyor. Küçük bir rehber. Sonuç değil başlangıç. Dar kapsamlıdır, geliştirilebilir, önemli olan bu zemin ve vizyonun yakalanması.”
Sürekli tekrarın alışkanlık ve algı yarattığına işaret ederek, basının barış kültürünün gelişmesine öncü olabileceğini vurgulayan Özuslu, AGİT ile son 1.5 yılda oluşan yakın işbirliğinin önemini de vurguladı. Özuslu, “AGİT ile işbirliği, basın özgürlüğüne yönelebilecek tehditler konusunda da kalkan” dedi.
Nezire Gürkan
