Telefoniyen gazetecinin biri nasıl toparlanırız gibisinden bir soru sordu. Ben de Türkiye yardımı keserse ancak, dedim. Arkadaşlardan duyduğuma göre kahvede, kulüpte, onda, bunda bana söven çok olmuş. Bunlar ya söylediklerimin tümünü okumamışlar, gazetecinin attığı başlığa takmışlar, ya da çoğunlukla sıradan averaj akıl seviyesinin altında olanlardır. İşte bu tipleri şok etmeye uğraştım ve başardım. Çocuk veya “moron” ancak elini sobaya değdirince yanacağını anlar ve ders alır ve bir daha ateşe dokunmaz. Dokunursa yanacağını öğrenir. Yani bu tipler aç kalınca, o zaman hükümet seçmenin, hükümet etmenin ne denli önemli olduğunu anlar. Bana küfredenler, çoğu kez ,eminim, kendi aralarında, gittikçe artan oranda yardım istedikleri, dilendikleri, ülkeye de, iç işlerine müdahale ettiği, adli suçların arttığı gerekçesi ile savurdukları küfrün demeyeceğim, serzenişin beşi beş para. Ne sağlam karakterler! 1978’den beri söyleriz, vanalarla bu denli büyük kütleye bağlanır iseniz, büyük kütlenin seviyesine çekilmek kaçınılmaz bir fizik kuralı yanında, bir ekonomi kuralıdır da! E, şimdi nedir söylendiğiniz? Yat, kalk şükret ki son on yılda Türkiye ekonomide büyük adımlar attı da biz şimdiki yaşam kalitemizin daha da altına düşmedik.
Krizlerin faydası insana, yöneticilere hatalarını su yüzüne çıkarıp görmelerini, onları bir daha yapmamasını sağlar. Uçak her düştüğünde, hata araştırılır ve bu gibi acı sonuçların ayni hatadan bir daha tekrarlanmaması için gerekli tedbirler alınarak, uçak seyahati bu günkü güvenli merciine oturtuldu. Anavatan’ın yardımları bizim hatalarımızdan ders almamızı engelliyor. İşte o cihetle artık kral çıplak demek gerekir. Çünkü çıplaktır.
ABD’de 2007-2008 mali krizi nasıl başladı ve globalleşen finans sektörü ile dünyanın birçok ülkesine bulaştı? ABD Merkez bankası eski başkanı Greenspan’ın (mühendislikten dönme) hatasından. L. Teknolojisindeki görece durgunluğu önlemek aceleciği ve telaşında ülkedeki parayı artırıp, ucuzlattı. Bol paraya gömülen, bunu fırsat bilen finans kurumu patronları “mortgage” vermeyi ekonomik rasyonel dışına taşırarak çoğalttı. Oh ne güzel! Ülkede suni bir bolluk yarattılar. Hızlarını alamadılar, çünkü milyonluk primlerini cebe indirdiler, toxic, yani hak etmeyenlere de “mortgage” verdiler; döndüler bunları paket yapıp alacaklarını dünyaya sattılar, daha, daha da verdiler. Kolaycılık, aç gözlülük büyüdükçe büyüdü, türevler, alım gücü gerçek dışı arttı ama temel çürük, refah sathi, üretimi artırmaya dayanmaz. Balon en sonunda şiş, şiş patladı. Bu sonuç kaçınılmaz idi. Dünyanın başına bela oldu. ABD finans yönetimi bundan ders aldı mı? Şimdilik aldı görülür. Euro gibi ayni para birimini kullanan devletler, ancak o istikrar ve ticari potansiyelden devamlı bir süre faydalanabilmeleri için maliye ve para politikalarını belirgin kriterler ile singronize (uyum içinde sürdürme) etmek durumundadırlar. Ucuz kredi, kolayından enflasyonu düşürme dürtüsü içinde hareket eder, bizim gibi kamuyu aşırı, gereksiz yükler, seçim kazanmak için bol keseden harcar ve bu gibi icraatları gözden kaçırma becerisi gösterir ise, bir müddet sonra gümbürder, kulübün zengin üyelerine yük olur, kulüpten ve dünya finans çevrelerinden daha çok yardıma muhtaç olur. Ekonomik realiteler su yüzüne çıkar, aşırı acılı kemer sıkma baskısı altında kalır. Yunanistan bu acılı tecrübe ile ekonomik rasyoneli öğrendi mi? Bilmem, belki.
Kuzey Kıbrıs AB’ye girdi ya! Parası Euro, kur riski yok ya! Genelde Rus kara parasını veya Rusya’da kamu işletmeleri peşkeşi ile para bolluğuna uğrayan oligarhların paralarını Yunanistan’daki görece yüksek faizlere dayandırıp çeken, yumurtalarını bir sepete koyup finans sektörünü kendi boyunun ve kontrol becerisinin sekiz katına yükseltip, oh ne güzel, biraz da suyundan koy deyip, vatandaşlarına bol keseden dağıtıp, üretmeden tüketimi sağlama suni refahına acaba ne kadar devam edecekti? Ekonomik realite kapıya geldi ve kendini feci çarptı. Şimdi eli sobaya değip yanacağını öğrendi mi? Benim izlediğime göre, öğrendi.
Türkiye dahil, gelişmekte olan bazı ülkeler, dünyada dolaşan bol likiditeye bayılıp, yüksek rant sağlamakla sıcak paraları ülkelerine çekip, enflasyonu kolayından düşük, dolar cinsinden milli gelirlerini yüksek gösterme kolaycılığına yatmaları ve TL’nin görece ülke enflasyonuna paralel değerini yüksek tutma, cari açığı bu yönle devam ettirebilme tatlılığını acaba ne kadar sürdürebilirlerdi? Bu balon bir ufak iğne isterdi, Türkiye’nin durumunda arka arkaya üç iğne birden battı. Durum ortada. Acaba sobanın elini yakmasından, Türkiye mali yönetimi dersini aldı mı? Faizi yükseltmemede ve bu yolla paraya müdahale etmemede ısrarı bize dersini aldı işareti veriyor.
Gelelim hiç bir zaman ders almayan, almayacak olan bizlere. Ayranı yok içmeye, gelişi güzel, memur tayin eder çeşmeye. Anası da protokol yapar, imzalatır, döner bu konuda dilsizleri oynar. Şimdilerde TV’lerde izliyorum, şikayetlerin bini beş para. İşsizlik daha da çoğalmış. Bu para makinesi, plansız eğitim ile ne idi olacağı? Pek tabii ortalık hem yapısal işsizlik dolacak, hem de bazı sahalarda işçi eksikliği paradox’u yüzümüze çarpacak, dışarıdan işçi getireceğiz. Ve de bir şey yapmayacağız. Ülkede 200 oto galericisi olacak ama çevreyi kontrol edip düzgün tutan olmayacak. Ortalık araba doldu. Nerde ise nüfusumuz kadar. Toplu taşımacılığın önünü kesti. Yollar kaldırmaz oldu. Artan döviz fiyatları ile satışlar çok düşmüş. Çok da iyi oldu. Hükümet bu konuda dengeyi kuramadı, bunu şimdi kriz kuracak, kısmen dahi olsa. Diğer taraftan memlekette en az 30000 avcı var. Doğanın dengesini mahvettiler. Hükümet uyur. Gereğini yapmaz. Şimdi doğada av hayvanı kalmamakla tabiat gücü ile av malzemelerini pahalı eden ekonomik realite kısmen bu dengeyi kuracak. Ayaklarını yorganına göre uzatmayan şov tüketici şimdi ekonomik rasyonelle ayağını yorganına göre uzatmasını pahalısından öğrenecek. Kıbrıs türkü bunlardan ders çıkarıp, uzun vadede ürettiği kadar tüketebileceğini idrak edebilecek mi? Bu Anavatanın tutumuna bağlı. Ambargoların etkisi fevkinde yardım görürse, görüşüm odur ki yine ders çıkarmayacak.
Yine de bu kriz bizi az biraz olsun ekonomik rasyonelliğe yönlendirir ise, HOŞ GELDİN KRİZ diyeceğim.
