Çocuklar neden sorumluluk almazlar? - Havadis Gazetesi | Kıbrıs Haber
Cuma, Mart 29, 2024
Poli

Çocuklar neden sorumluluk almazlar?

damla-günsel
Damla Günsel
Damla Günsel

Bebekler dünyaya içgüdüleri ile gelirler ve ihtiyaçlarını gidermek için yaptıkları tüm davranışlar neden-sonuç ilişkiyle şekillenen öğretilere dönüşür. Acıkınca ağlarlar, tuvaletleri gelince yaparlar; burada herhangi bir sorumluluk yok, tamamen içgüdü, neden-sonuç ilişkisi. Bir şeylerden sorumlu olma durumu doğuştan getirdiğimiz bir özellik değil, tamamen geliştirilen bir farkındalık, beceri. Bu beceri ise yetişkinler tarafından öğretiliyor, şekillendiriliyor; kendi kendine olmuyor yani!

Çocuklar eğlence ararlar; yapacakları şeyin onları harekete geçirmesi, heyecanlandırması önemlidir. Sorumluluklar eğlenceli olmayabiliyor, hatta genelde sıkıcı ve bunaltıcı olabiliyor: Odanı temizle, oyuncaklarını topla, ev ödevlerini yap, dişlerini fırçala… İnsanı eğlendiren heyecanlandıran şeyler olmadığını kabul etmek lazım.  Dahası modunuza göre duygularınızı düzenleyip sorumlulukları yerine getirmek de farklı bir olgunluğu gerektirir. Bu açıdan baktığınızda sorumluluk almak çocuklar için cazip gibi görünmüyor.


Neredeyse tüm yetişkinler ve anne-babalar çocuklara yapmaları gereken görevleri sıralamak konusunda tereddütsüz ne söyleyeceklerini bilirler: okula gitme zamanı, uyku zamanı, dişlerini fırçala, yemeğini ye, odanı temizle… Ancak söz konusu sorumluluk almayı öğretmek olunca önemli olan çocuklara ne yapmalarını söylemeniz değil, görevlerini gerçekleştirmedikleri zaman onlara nasıl tepki göstereceğinizdir. Yetişkinlerin yapması gereken -istisnasız her zaman- çocukların sonuçlarla yüz yüze gelmelerini sağlamak.  Sorumluluk becerisi işte o zaman gelişmeye başlıyor. Çocukların sorumluluk alma konusunda motivasyonlarının düşük almasının bir diğer nedeni de bu. Görevlerin yerine getirilmesini sağlamak için sorumlulukları ve getirilerini cazip hale getirmelisiniz.

Bir diğer neden ise yetişkinlerin sergiledikleri tutumlar. Danışanlarımda karşılaştığım en genel sorun çocuklarını tutarlı bir şekilde sonuçlarla yüzleştirmemeleri oluyor. Bu tutum ise daha sorumsuz çocuklar yetiştirmeye neden oluyor. Bu tutarsızlık çocuklara mazeretlerin ve yalanların işe yaradığını, bir şeyleri elde etmek için çaba sarf etmenin gerekli olmadığını öğretiyor. Mesela düşük not almasın diye ders çalışmayan çocuğunuzu özel derslere götürüyor ya da öğretmeni kızmasın diye ödevlerini tamamlıyorsunuz!

Peki ne yapmalı?

Hem anne-babalar hem de yetişkinler olarak bize düşen çocukların ilk fırsatta sorumluluk alma becerisini kazanmalarını ve geliştirmelerini sağlamak.

  • En erken zamanda başlayın. Çocuğunuz ister 2 yaşında olsun isterse 16, sorumluluk eğitimine başlamak için ne çok erken ne de çok geç. Hayatlarında üstelenebilecekleri görevleri yerine getirmelerini sağlayabilirsiniz. Yatağa girmeden oyuncaklarını toplamasını sağlayın mesela. Eğer bunu başarabilmek için yaşı çok küçükse bu görevini yerine getirmesi için ona yardımcı olabilirsiniz. Ancak bunu onun yerine yapmamalısınız. “Bir ben koyacağım, bir sen! Bu senin sorumluluğun ve ben sana yardım ediyorum!” diye bir ifade kullanmanız size yardımcı olacaktır. Bu sayede erken yaşta çocuğunuza sizden ayrı bir birey olduğunu ve bireylerin sorumlulukları olduğunu anlamasında yardımcı olabilirsiniz.

 

  • Görevleri tanımlayın ve motive edici ifadeler kullanın. Çocuğunuz görevini tamamladığı zaman “Sorumluluklarını yerine getirmen hoşuma gitti!”, “Bu ödülü hak ettin çünkü sorumluluklarını yerine getirdin.” gibi tanımlayıcı ifadeler kullanmanız çocuğunuzdaki farkındalığı arttıracaktır. Tatlı oldukları için değil sorumluluklarını yerine getirdikleri için ödüllendirildiklerini anlamalarını sağlamanız önemli. Sorumlulukla ödülü ne kadar erken zamanda birbiriyle ilişkilendirir ve neden-sonuç ilişkisini anlamalarını sağlarsanız, sorumlulukları yerine getirmenin iyi ve gerekli bir şey olduğunu zihinlerinde ilişkilendirmeleri de o kadar kolay olacaktır.

 

  • Örnek olun. Anne-baba ve yetişkinler olarak sorumluluklarınızı yerine getirmeniz ve bunları ifade etmeniz onlara iyi örnek olacaktır: “İşe gidiyorum, çünkü bu benim sorumluluğum.”, “Elektrik faturasını ödedim çünkü yetişkinlerin yerine getirmesi gereken sorumlulukları vardır!” Yetişkinler olarak gerçekleştireceğinizi söylediğiniz şeyleri yerine getirmeniz sizin sorumluluğunuzdur. Bu nedenle çocuklarınıza, yerine getiremeyeceğiniz sözler vermemelisiniz.

 

  • Sonuçlarla yüzleştirin. Her sorumluluğun bir sonucu vardır. İyi ya da kötü. “Bu, senin ödevlerini saatinde tamamladığın için ödülün.” “Arabayı yıkadığın için bu ödülü hak ettin.”   Aynı şekilde “Ödevlerini zamanında tamamlamadığın için bu sonuca katlanmalısın.” Ya da “Odanı temizlemediğin için arkadaşlarınla bir saat dışarıya çıkmana izin veremem, sorumluluğunu yerine getirmediğin için bu sonuca katlanmalısın.” Bu olumlu ve olumsuz sonuçları oturup çocuklarınızla birlikte belirlemenizi ve bir liste halinde hazırlamanızı öneririm. Bu ödüller için para harcamanıza gerek yok, çocuklarınız parka gitmekten hoşlanıyor olabilir ya da sizinle birlikte yemek pişirmekten. Çocuklarınız daha büyükse belki yalnız kalmak, yetişkinler olamadan arkadaşları ile birlikte zaman geçirmek onlar için ödül olabilir.

 

Erken yaşta sorumluluklarını yerine getirmeyi öğretmediyseniz sorun değil, ne zaman öğretmeye hazır olursanız o zaman başlayın. Sorumluluk eğitimine başlayacağınız zaman ise anlayabilecekleri bir dil kullanarak sorumluluğun ne olduğunu, bu görevleri neden kendilerinin yerine getirmesi gerektiğini açıklamalı ve anlamalarını sağlamalısınız. Sakin bir zamanda “Artık hayatımızda bazı görevleri paylaşmamızın zamanı geldi. Sana benim bir yetişkin olarak ne kadar sorumluluğum olduğunu ve senin kendi sorumluluklarını nasıl yerine getireceğini anlatacağım.” Gibi bir açıklama yaparak işe başlayabilirsiniz.

Ergenlik dönemindeki çocuklarınızla neden sorumluluklarını kendilerinin yerine getirmeleri gerektiğini, bunun hayatlarında onları nasıl başarıya götüreceğini tartışmanızı öneririm. Aynı zamanda “başarılı olmak” ve “başarısız olmak” ne demek bu kavramları da açıklığa kavuşturmalısınız.  Biz yetişkinler için pek çok anlamı olabilir elbette ama küçük bir çocuk için başarı parka gitmek, dondurma yemek ya da bir ergen için arzu ettiği ayakkabılara kavuşmak, arkadaşlarıyla sinemaya gitmek olarak tanımlanabilir. Sorumlulukları yerine getirmek olgunlaşma sürecinin önemli bir parçasıdır. Bu karmaşık ve talepkar dünyada çocuklarınızın sizden bağımsız başarılı birer yetişkin olmasını arzu ediyorsanız bu beceriyi kazanmalarını sağlamalısınız.

Tepki göster
Bayıldım
0
Bayıldım
Huzurlu
0
Huzurlu
Hahaha
0
Hahaha
Üzüldüm
0
Üzüldüm
Hayran Kaldım
0
Hayran Kaldım
Facia
0
Facia
Web tasarım ve geliştirme : Baba Bilgisayar