Lefkoşa Mezarlığı 47’nci Parsel’de Ortalama Ömür 74.42 yıl !
“Sosyal Sigortalar emeklilik yaşı bir daha yükseltilmeye kalkışılırsa bunun adı mezarda emeklilik olur.” Bu sözler, devrimci İşçi Sendikaları Federasyonu (DEV-İŞ) Başkanı Hasan Felek’e ait. Başkan Felek’i endişelenmeye ve tepki göstermeye iten neden ise, bu günlerde imzalanıp yürürlüğe girmesi beklenen “TC-KKTC Mali İşbirliği Protokolü.” Protokol kapsamı içinde yer alan “2016-18 Yapısal Dönüşüm Programı”na göre, sosyal sigortalar emeklilik yaşının yükseltilmesi ön görülüyor. Yeni emeklilik yaşı için herhangi bir rakam belirtilmese de, OECD ve AB üyesi ülkelere referans verilmesi, bu yaşın 63 veya 65 olacağı yönünde kanaat oluşturuyor. İmzalanacak programa göre ise, Aralık 2017 tarihine kadar bu yönde yasal değişiklik yapılması hedefleniyor.
Sendikacı Hasan Felek’i en çok endişelendiren şey, yürürlükteki yasada yer alan emeklilik şartlarını belirleyen bir madde. Buna göre, bir çalışanın yaşı geldiği halde emekli olabilmesi için son beş yılda primlerini kesintisiz olarak yatırmış olması gerekiyor. Çalışma istikrarının bulunmadığı özel sektörde çalışan birisinin bu yaşlarda yeni iş bulma fırsatının olmadığını, 65 yaşından sonra eksik primlerini tamamlayabilmesinin nerede ise emekli olamaması ile denk bir sonuç yaratacağını düşünüyor. Bundan da önemlisi, emeklilik için ön görülen 65 yaşın KKTC’de var olan ortalama ömür ile bağdaşmadığını ileri sürüyor. “Bizdeki ortalama ömür hakkında bilimsel bir araştırma ve veri yok” diyor ve ekliyor “Bizim tahminlerimiz, bu yaşın 67 olduğu yönündedir”
KKTC’de kurumlar arası bilgi iletişiminin son derecede zayıf olduğu bir gerçek. İstatistiki bilgiye dönüşmesi gereken güncel veya dönemsel veriler, (DPÖ) Devlet Planlama Örgütü’ne zamanında ulaşmıyor. 10 yıldan fazla bir süredir oluşturulacağı ileri sürülen “E-Devlet” uygulaması ise bir türlü gerçekleşmiyor. Bu durumun sonuçlarını DPÖ verilerinde görmek mümkün. İlgili kurumların doğum ve ölüm kayıtlarını düzenli tutamamaları sonucu, bu kurum açık ve net bir ortalama ömür süresi veremiyor. Bunun yerine, “doğuşta beklenen yaşam süresi” kavramını kullanıyor. Doğulan yılın baz alınarak ve pek çok faktör hesaba katılarak yapılan bu öngörüye göre bu gün doğanlar için KKTC’de beklenen yaşam süresi erkeklerde 80.4, kadınlarda ise 83.4 olarak hesaplanıyor.
2009 yılında, 25 yıl fiili çalışarak prim yatırma karşılığında 50 yaşında emekli olma hakkı, yasada yapılan değişiklikle 60 yaşa çıkarılmış. Şimdilerde ise bu yaş 63 veya 65’e çıkarılacak. Çalışanlar bu duruma itiraz ediyor ve şu soruyu soruyor: “20’li yaşların başında çalışmaya ve prim yatırmaya başlayan ve bunu 40 yıldan fazla devam ettiren bir emekçi bu yaştan sonra kaç yıl süreyle emekli maaşı alabilecek ki?” Bu sürenin prim-maaş dengesi dikkate alınarak en az 15 yıl olması gerektiği söyleniyor. Bu iddiaya göre KKTC’de halen var olan ortalama ömür süresinin buna el vermediği düşünülüyor. Ortada güvenilir veriler olmadığına göre var olan bazı göstergelerden yola çıkarak gerçeğe en yakın veriler elde etmek gerekiyor.
Lefkoşa Mezarlığı’nda Tek Tek Sayım Yaptık!
KKTC’de ortalama yaşam süresinin kaç yıl olabileceği ile ilgili doğrudan bilgi edinmenin en kestirme yolunun mezar taşları olabileceğini düşünerek Lefkoşa Mezarlığı’nın yolunu tutuyoruz. İzin almak ve belki hazır bilgi elde edebiliriz ümidiyle belediyenin mezarlıktaki ofisini ziyaret ediyoruz. Lefkoşa’da defnedilmek veya başka mezarlıklarda defnedilmek için hazırlanmak üzere getirilen ölülerin kayıtlarının tutulduğunu ancak doğum tarihleri ile ilgili bir bilginin kayıtlarda bulunmadığını öğreniyoruz. Görevliler doğum bilgisinin iki aydan beridir kaydedildiğini söylüyorlar. Bu veriler işimize yaramıyor çünkü bu bilgiler ömür yaşını hesaplayabilmemize elverişli değil. Geriye mezarların tek tek ziyaret edilerek mezar taşları üzerindeki bilgilerden yararlanmak kalıyor. Görevlilere son üç yılda ölenlerin gömülü oldukları bölgeyi göstermelerini istiyoruz. “Parsel 47” olduğunu söylüyorlar ancak bir soruna işaret ediyorlar: “Yıl içerisinde defin işlemi yaptığımız mezarların hepsini topluca bir alan içerisinde bulabilmeniz mümkün değil. Çünkü cenazelerin bir kısmını yakınlarının daha önceden satın aldıkları başka parsellerdeki alanlara gömüyoruz. Parsel 47, 2014 ve 2015 yılında gömülenlerin bir kısmından oluşuyor.” Çaresiz Parsel 47’ye gidiyoruz ve toplam 251 mezarın hepsini tek tek ziyaret ederek mezar taşları üzerindeki doğum ve ölüm tarihlerini not ediyoruz. 2016 yılında gömülenlere henüz daha kabir yapılmadığı ve doğum –ölüm bilgileri yazılmadığı için sadece 3 mezar bilgisinden yararlanabiliyoruz.
2014 yılından 133, 2015 yılından 115 ve 2016 yılından 3 mezardan elde ettiğimiz ömür yaşlarını toplayıp ortalamasını hesapladığımız zaman ortaya ortalama ömür olarak 74.42 yıl çıkıyor.
Bu verinin KKTC’deki ortalama yaşam süresini doğru olarak yansıtıp yansıtmadığı tartışmalı. Çünkü halen ölenlerin yakınlarının hastane, muhtarlık, kaymakamlık ve İçişleri Bakanlığı’nı ziyaret ederek ölüm kaydını yaptırmaları bekleniyor. Pek çok insan bu yoğun bürokrasi karşısında pes ediyor ve bu durum da istatistikleri etkiliyor. İçişleri ve sağlık bakanlıklarının ise zorlayıcı bir uygulamaları olmadığı için hiçbir kurumdan doğru bilgi edinmek mümkün olamıyor. Oysa hayat devam ediyor ve emekli olacak olanlar için hayati bir konu haline gelen emeklilik yaşı ile ilgili sık sık tarihler yükseltiliyor. Bu durum ise çalışanların ve sendikalarının mutsuz ve kızgın olmalarına neden oluyor.
BAZI ÜLKELERDE EMEKLİLİK YAŞLARI:
Tükiye: 60 (2036’dan sonra 65)
Meksika: 65
Japonya: 65
Almanya: 67
İtalya: 67
Yunanistan: 68
İngiltere: 69EN UZUN YAŞANAN ÜLKELER
1 Andorra: 83.51
2 Macau: 82.19
3 San Marino: 81.71
4 Singapur: 81.71
5 Hong Kong: 81.59
6 Japonya: 81.25
7 İsveç: 80.51
8 İsviçre: 80.51
9 Avustralya: 80.50
10 Guernsey: 80.42
11 İzlanda: 80.31
12 Kanada: 80.22
13 Cayman Islands: 80.07
14 İtalya: 79.81
15 Gibraltar: 79.80
16 Fransa: 79.73
17 Monako: 79.69
18 Liechtenstein: 79.68
19 İspanya: 79.65
20 Norveç: 79.54
21 Güney Kıbrıs:76.7
