Para işlevsel olarak kullanılan bir araçtır. Nedir paranın işlevi?
1) Mal ve Hizmet alımında kullanılır.
2) Bir değere ulaşmak için kullanılır. Yani paramızı bankada biriktirir, onun üzerine faiz alınır ve paramızın değerine değer katarız.
3) Fiyat ölçüsü olarak kullanılır. Yani bir malı veya hizmeti alacağımızda o mal ve hizmetin fiyatı para ile ihtiva edilir.
Rezerv; ileride kullanılmak üzere saklama anlamındadır. Rezerv para “saklanabilen biriktirilebilen para” demektir. ABD Doları rezerv paradır. Çünkü Dünya’da ağırlıklı olarak kullanılan para birimidir. Dolayısıyla Dünyada herkes bu parayı tutabilir. Çünkü istendiği zaman ABD doları kullanılabilinir.
Bir paranın uluslar arası alanda rezerv para olarak geçerliliği o paranın yaygın olarak çeşitli alanlarda kullanılmasına bağlıdır.
Ülkelerin Merkez Bankaları kötü günler için rezerv para bulundururlar. Merkez Bankaları iki türlü rezerv varlık bulundururlar. Döviz ve Altın. Genellikle Merkez Bankaları rezervinde ağırlıklı ABD Dolarıdır. Doları Euro izlemektedir. Bizim en çok kullandığımız İngiliz Sterlin’i ise üçüncü rezerv para olarak kullanılmaktadır. (veri: IMF)
Günümüzde ülkeler arası borçlanmalarda rezerv para fiziki olarak ifade edilmekten çıkmış durumdadır. IMF’nin kurduğu yapay uluslar arası ödeme aracı bir sistemle (temeli 1969 da atıldı) adı SDR (Special Drowing Rights) hesap olarak işlem görmektedir. IMF kendine üye ülkelere SDR tahsisi yapar. Türkiye’nin tahsisi 1,5 milyar ABD Dolarıdır. Yani 1.071 SDR (Special Drowing Rights) demektir. Bu şu anlama geliyor, Türkiye Bir Milyar Dolara ihtiyaç duyarsa IMF nezdinde oluşturulan kotasını kullanarak bu rezervden 720 milyon SDR’yi ABD’ye devrederek ihtiyacı olan Bir Milyar ABD dolarını alabilir. Burada ABD’nin rezerv parası değişmiyor. Fakat bir milyar dolardan 728 milyon SDR’a dönmüş oluyor. Türkiye de bir yıl sonra bir milyar ABD dolarını geri verip SDR’ı kendisine ABD tarafından iade ediliyor.
Yukarıda SDR’in Dolarla olan ilişkisini açıklamaya çalıştım. SDR’nin fiziksel varlığı yok ama aynı zamanda yukarıda da görüleceği gibi bir ölçü birimi olarak kullanılıyor.
SDR’ın da her gün için Dolar, Pound, Euro ve Yen’den oluşan bir sepete göre değeri belirleniyor.
Neden Dolar, Euro, Pound ve Yen’den oluşuyor sepet? Çünkü bu para birimleri uluslar arası ticarette kullanılıyor, bu para birimleri serbestçe her yerde kullanılabiliniyor, uluslar arası ödemelerde kullanılıyor ve bu paralara sahip ülkeler yüksek değerde ticaret hacmine sahip ülkeler.
1 Ekim 2016 itibariyle IMF Çin parasının yani Yuan’ın bahsettiğim değerlere ulaştığı için, SDR sepetine dahil edilmesine karar verdi. Yani Yuan 5. Rezerv para durumuna geldi. Yuan Dolar ve Euro’dan sonra 3. Rezerv para birimi konumunda. Şuanda uluslar arası rezerv parada Yuan Sterlin’in üzerinde daha fazla bir kat sayıya sahip. Bu da şu demek Sterling 1970’lerdeki ve 1980’lerdeki konumunu korumaktan uzaklaşmış durumdadır.
