Bu yıl 2019 Bütçesi, 2018 Bütçesine oranla %32.5 artışla 7.7 milyar TL olarak Meclise sunulmuştur.
Bütçenin değerlendirmesine, derine inmeden genel bir fotoğrafını çekersek, bu yılın yaşanan talihsiz döviz kur artışlarının yarattığı yüksek fiyatlar ve yüksek enflasyon oranıyla Toplam giderlerde üçte bir oranında artışa neden oldu..
Bütçe giderlerinde bu yıl en düşük artış Yatırım giderlerindedir. Gerçi hangi nedene dayanarak harcaması yapılamadıysa da 2018 yılında öngörülen TC Yardımlarının çok az transferinin yapıldığı da Maliye Bakanlığının yayınladığı 10 aylık gerçekleşmeden görüyoruz. 2018 yılında 200 milyon TL’lik Yatırım harcamalarından 10 ayda sadece 34 milyonTL gibi % 17 oranında bir gerçekleşme oldu. Reel sektör için öngörülen 135milyon TL den ise gerçekleşen 50.5 milyon TL oldu. Yatırımlar için Türkiye’den transfer de 34 milyon TL, reel sektöre de transfer 49.5 milyon TL olmak üzere, Bütçede öngörülen toplam 435 milyon TL’den gerçekleşen 83.5 milyon TL oldu. Nedeni Protokol uygulamaları mı yoksa Türkiye’deki son ekonomik sarsıntıların yarattığı yoğun iş hacmi nedeniyle mi olduğunu bilmiyoruz, ancak KKTC’de, TL’nin yüksek oranda döviz kur artışları karşısında yaşanan gerek ekonomide gerekse düşen alım gücünün hane halkında yarattığı sıkıntıları gidermek ve ekonomide istihdam olanaklarını arttırmak amacıyla KKTC’ye TL finansman sağlanması ve yatırım harcamalarının da şimdikinden tam aksine arttırılarak ekonomide canlılık yaratılması bir zarurettir.
Diğer bir zaruret Kamu Maliyesinin güçlenmesi için kazanç vergilerinin arttırılmasının sağlanması için KKTC Maliye Yönetiminde gerekli önlemleri almaktır. Bu yıl 2018 yılında Yerel Gelirlerde artış sağlandı ve giderler karşınabiliyor. Ancak bunun büyük çoğunluğu artan fiyatlar ve nüfus dolayısıyla oran olarak da artan dolaylı vergilerdir. Toplam 10 aylık gerçekleşen Yerel Gelirler yuvarlak olarak 4 milyar TL sıdır. Ve bu miktar içinde maalesef Kurumlar Vergisi 195 milyon TL (halbuki öngörülen 372 milyon TL) gibi cüzi bir miktar ve orandır. Toplam yerel gelirler içindeki gerçekleşen Kurumlar Vergisi oranı maalesef %2.3 dür. Nerede ise sıfırlanıyor. Kazanç vergilerinin, maaş ve ücretlilerin kazanç vergileri ise (devlet-özel) %24.5.
Vergide adalet bir çok ekonomik ve sosyal sorunları çözecek güçtedir. Bunu sağlam ekipler kurarak sağlamak gerekir. Zaten ilan edilen kazanç vergileri gazetelerde bir süreden beridir halk tarafından izlenmekte ve istihza ile yorumlanmaktadır. Alay konusu olmaktadır. Çoğunluğunun asgari ücretten az vergiye tabi kazancı veya yılda 20-40 bin TL kazancı olduğu beyanıyla yaşantısı arasındaki orantısızlık biraz mahcubiyet sınırını aşacak düzeydedir. Bu ülkenin imkânlarından yararlanarak kazanç sağlayanların vatandaşlık görevlerini yerine getirmesinin ülkesine bir borç olduğu yanında Yönetimlerin de gelişen bu geniş kazanç hacminden payını alması için tüm tedbirleri alması şarttır. Hatta meslek kuruluşlarının da üyelerini uyarmaları ve denetlemeleri görevleridir. Yüz kazanan 5 gösterir veya zarar beyan eder. Bunda hem ilgili mükellefin sorumsuzluğu hem de görevli ve yetkililerin ihmali sözkonusudur.
Tabii ki vergisini gururla ödeyen mükelleflerimiz de var, ne mutlu onlara ki örnek alınmalarını da dileriz ve vergi görevini lâyıkıyla yerine getiren mükellefleri de takdirle karşılarız.
Sosyal yaralar açmamak ve ülke kalkınması için, vergi adaleti ve gelir adaleti şarttır. Ortalama son 10-12 yılda DPÖ’nün yayınladığına göre çıkan GSYIH rakamlarına göre Milli Hasılada Orta ve alt gelir grubu ülkesi olarak toplam Milli gelirin aynı yerinde saydığını hatta arada bazı yıllarda gerilediğini görüyoruz. Nüfus artışından fert başına düşen milli gelir ise düşmektedir. Halbuki gözle görülen durum bu değildir. Kayıt dışılık çok belirgin halde . Aşırı kazanç sahibi ile geçimini sağlayamayan devlete muhtaç iki sınıf yaratmak istemiyorsak ki bu eşiğe gelmiş durumdayız, bu yıl acilen 2019 yılını ‘Kayıt dışı ekonomiyi Kayıt altına alma Yılı’ olarak ilan edelim, ve Hükümetçe her alanda en büyük hedef olarak alınsın gerekirse uzman ekiplerle dıştan da takviye edilsin. Bir çok suç gelirlerinin ve temiz olmayan işlerin de ortaya çıkmasına vesile olacaktır.
2019 Bütçe tasarısında 805 milyon TL, İç Borçlanma öngörüldü. Bu yıl enflasyon oranında artan toplam Giderlerin karşılanmasında Gelir Bütçesi çok düşük öngörüldü. Aslında 2018’de toplanan 10 aylık gelirlere göre 2019 Gelirlerinin daha yüksek bir hedefe gitme potansiyeli vardır. 805 milyon TL borç çok yüksek bir rakam. Ancak etkin bir vergi ve gelir tahsilatı hedefi ile oldukça düşürülebilir. Yeter ki bu konuda ciddi bir organizasyon öngörülsün.
TC Yardımları da 2018 öngörüsüne göre toplamda 2019 Hibe ve kredi miktarlarında çok az bir artış var. Ve toplam 2019 Bütçesinin % 16.5’u oranındadır. 2018’de toplamda 1,230milyon TL ,olan toplam Hibe ve Kredi miktarı, 2019’da 1,270 milyon TL oldu.
Mamafih 2018 yardım ve kredileri realize edilmediğine göre, iki yılın ödenekleri 2019 yılında gerçekleşirse yıllardır ihmal edilen yatırımlara son derece ihtiyacı olan KKTC’nin çehresini değiştirebilir. Tüm yol güvenlik ve alt yapı projeleri, Çevre düzeni ve projeleri, kablo ile Türkiye’den elektrik projesi, tüm deniz Limanlarının ıslahı ve modernleştirilmesi, Sulama projeleri, verimli tarım ve hayvancılık üretimleri olmak üzere tüm sektörlerde ve istihdamda gelişmeye ihtiyaç vardır.
Gelişen turizm sektörüyle ülkemize gelen turistlerin daha medeni ve daha temiz düzenli yol, araç park yerleri ve yeterli yeşil alanlar, yeşil parklara, artan suç oranlarının düşürülmesini sağlayacak her türlü eğitici ve caydırıcı şekilde cezalandırıcı önlemlere ihtiyaç vardır.
