Kıbrıs adası sadece stratejik konumundan dolayı değil üzerinde bulunan kültürel miras eserlerinin çeşitliliği ve zenginliği dolayısıyla da büyük önem arz etmektedir.
Dünya üzerinde yaşanmakta olan tüm diğer etnik çatışmalarda olduğu gibi Kıbrıs sorunu nedeniyle sadece adadaki iki toplum değil, Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum tarafının kültürü ve kimliğini temsil eden kültürel miras eserleri de hedef alınmış, zarar verilmiş veya yok edilmiştir. 1963 – 1974 yılları arasında devam eden çatışmalarda özellikle Kıbrıslı Türklerin dini ibadet yerleri büyük zarar görmüştür. 1974 yılında meydana gelen olaylar sonucunda adanın bölünmesi ve bunun akabinde yapılan nüfus mübadelesiyle Kıbrıslı Türkler Kuzey’e, Kıbrıslı Rumlar ise Güney Kıbrıs’a yerleşmeleriyle birlikte adanın her tarafında yüzlerce dini ibadet yeri terk edilmiş ve bakımsız durumda kalmıştı.
Adanın her iki tarafında da terk edilmiş kültürel miras eserlerinin korunması ve bakımını sağlayacak etkin mekanizmalar oluşturulamaması sebebiyle kültürel mirasın korunması konusu 1974 yılından sonra onlarca yıl boyunca bir propaganda ve karşılıklı suçlama oyununun bir parçası haline gelmişti. Kültürel mirasın korunması alanda devam etmekte olan bu kısır döngüye ve karşılıklı suçlama oyununa son verilmesi amacıyla her iki tarafın uzlaşısıyla 2008 yılı Mart ayında zamanın Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum liderlikleri arasında varılan uzlaşı çerçevesinde Kültürel Miras Teknik Komitesi kuruldu.
Kültürel Miras Teknik Komitesi’nde 5 Kıbrıslı Türk ve 5 Kıbrıslı Rum üye kendi liderleri tarafından atanmış olup çalışmalarına devam etmektedirler. Teknik Komite görev yönergesi uyarınca; Kıbrıs adasının geniş kültürel mirasının (dini binalar, sanat eserleri, anıtlar, antik alanlar ve mezarlıklar) fiziksel korunması ve restorasyonu amacıyla etkin bir mekanizmanın kurulmasıyla görevlendirilmiştir. Teknik Komiteye her iki taraftan uzmanlardan oluşan Danışma Kurulu teknik açıdan destek vermektedir.
Kültürel Miras Teknik Komitesi kurulmuş olduğu yıldan bu yana kesintisiz olarak her hafta toplanmaktadır. Bugüne kadar gerçekleştirmiş olduğu toplantıların sayısı 300’ün üzerindedir. Teknik Komite Adanın her iki yanında bulunan ve acil restorasyon veya güçlendirme çalışması yapılması gereken eserleri belirlemek amacıyla yüzlerce inceleme ziyareti gerçekleştirmiştir. Bu ziyaretler sonunda öncelikle müdahale edilmesi kararlaştırılan eserlerde çalışmalar başlatılmış veya başlatılması planlanmaktadır.
Komite ilk çalışmaya başladığı zaman genel anlayış sadece dini kültürel miras eserlerinin ele alınması yönünde idi, ancak Güney’de bulunan dini eserlerimizin yanısıra, uzun yıllardır Kıbrıs Türk tarafına uygulanmakta olan izolasyonlardan olumsuz etkilenen Kuzey’deki kale ve arkeolojik alan gibi seküler eserlerimizin de Komite aracılığıyla restorasyonunun gerçekleştirilmesi yönünde bir yaklaşım izlenilmiştir.
Komite’nin yürütmekte olduğu çalışmalar, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile iş birliği halinde gerçekleştirilmektedir. Teknik Komite’nin projelerinin ana sponsoru Avrupa Birliği’dir. Kıbrıs Vakıflar İdaresi, Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi ve her iki tarafın yerel bazı kurumları da çalışmalara mali olarak katk ıyapmaktadır.
Teknik Komite projeleri niteliklerine göre üç ana başlıkta özetlenebilir. Bunlar, restorasyon maliyeti 500,000 Eurodan büyük olan Apostolos Andreas Manastırı, Othello Kalesi gibi mega projeler. Retorasyon maliyeti 500,000 Euroyu geçmeyen Denya Köyü Camisi, Profitis Elias Kilisesi, Aşağı Baf Hamamı gibi projeler ve ortalama 3,000 Euro maliyetle gerçekleştirilen onlarca küçük projedir.
Kurulmuş olduğu 2008 yılından 2015 yılına kadar sadece taşınmaz kültürel miras eserlerinin restorasyonu konularında çalışmalarını yürütmüş olan Komite 2016 yılı içerisine ilk önce Girne Batık Gemisi’ndeki taşınır kültürel miras eserlerinin, bunun akabinde de Apostolos Andreas Manastırı’ndaki ikonların restorasyonunu gerçekleştirmiştir.
Avrupa Birliği’nden bugüne kadar Kültürel Miras Teknik Komitesi’ne yapılan maddi katkı yaklaşık 14 milyon Euro tutarındadır.
İlk aşama restorasyon çalışması 2016 yılında tamamlanan Dipkarpaz’da bulunan Apostolos Andreas Manastırı’nın restorasyonunun toplam maliyetinin 5 milyon Euro olması öngörülmüştür. Finansmanın 2.5 milyon Eurosu Kıbrıs Vakıflar İdaresi ve 2.5 milyon Eurosu da Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi tarafından karşılanmaktadır.
Teknik Komite çerçevesinde Kuzey’de Apostolos Andreas Manastırı, Othello Kalesi, Martinengo tabyası, Çamlıbeldeki Ayios Pantelemionas Manastırı ve Geçitkale’deki Archangelos Michael Kilisesi gibi projeler tamamlandı.
Güney’de; Denya, Ayanni, Aynikola, Çerkez ve Evretu Camilerinin yanısıra, Baf Ebubekir Camisi’nin ve Osmanlı hamamlarının restorasyonu da gerçekleştirilmiştir.
Önümüzdeki dönemde sadece Mağusa surlarında değil, ayrıca Lefkoşa surları ile ilgili çalışmalar başlatılacak, öncelikli olarak surları bitki istilasından kurtarılacaktır. Çok kötü bir durumda olduğuna dair duyumlar alınan Girne kalesi için bilimsel bir değerlendirme çalışması yapılacaktır.
Limasol’daki Osmanlı Hamamı, Larnaka Tuzla’daki cami, hamam ve tarihi çeşmede, Lefke’deki tarihi kemerlerde, Tera Camisinde çalışma başlatılması kararlaştırılmıştır. Bunların yanısıra adını belirtmediğimiz birçok eserde çalışmalar başlatılacaktır.
Bunların yanı sıra Maronit, Ermeni ve ve Latin kültürünü temsil eden eserlerde de çalışma yapılmış veya yapılması planlanmaktadır.
Kıbrıs Rum Eski Eserler Dairesi’nin anıtların korunmasına yönelik hegemonyacı refklekslerinden hala arınmamış olması ve konuyu siyasileştirmeye devam etmesine rağmen Teknik Komite birçok olumlu çalışma yapmış ve yapmaya devam etmektedir. Öte yandan, KKTC Eski Eserler ve Müzeler Dairesi’nin personel, teknik olanak ve mali açıdan güçlü olmaması da restorasyonu gerçekleştirilen eserlerin sürdürülebilir bakım ve idamesinde de sıkıntılar yaratmaktadır.
Kültürel mirasın korunması alanında süregelen karşılıklı suçlama oyunu Komite’nin adanın her iki tarafında yapmakta olduğu olumlu çalışmalarla azalmış ve kültürel mirasın korunması bir işbirliği alanı haline gelmeye başlamıştır.
Komite çerçevesinde oluşturulan işleyiş mekanizmanın başarılı olması dünyanın diğer yerlerinde bulunan etnik sorunlar nedeniyle olumsuz etkilenen kültürel miras eserlerinin korunması amacıyla örnek alınmaya başlanmıştır. Komite birçok uluslararası toplantıya davet almakta ve deneyimlerini paylaşmaya devam etmektedir.
Komite, Kıbrıs Türk tarafı ve Kıbrıs Rum tarafı temsilcilerinin kültürel miras alanındaki görüşlerini birbirlerine ilettikleri, fikir teatisinde bulundukları ve çözüm yolları bulmaya çalıştıkları bir forum haline gelmiştir.
Adanın her yanında sürdürülen çalışmalar Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında öteki topluma ait kültürel miras eserlerine saygının, korunmalarına yönelik farkındalığın ve dolayısıyla her iki toplum arasındaki güvenin oluşmasına katkı yapmaktadır.
Komite’nin yürütmekte olduğu çalışmalar, kültürel mirasın korunmasının halen devam etmekte olan siyasi sorundan mümkün olduğunca izole bir şekilde ele alınmasıyla sonuca ulaşılabileceğini göstermiştir. Kültürel Miras Teknik Komitesi’nin çalışmalarını başarıyla sürdürmesindeki diğer önemli etken ise kökeni ne olursa olsun kültürel miras eserleri arasında ayırım yapmaması ve tümünü ortak zenginliğimiz olarak görmesinden kaynaklanmıştır.
Kültürel Miras Teknik Komitesi çalışmalarına en büyük katkı ise hiçbir maddi beklenti içerisinde olmadan hatta kendilerinden vererek katkı sağlamakta olan Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum üyeleri ve Danışma Kurulundaki uzmanlarımızdır. Hepsine teşekkür ederiz.
