Bir önceki yazım da Kıbrıs’tan İngiltere’ye göç ile ilgiliydi. Bu kez yine göçün İngiltere yakasındaki detaylara girmeyi düşünüyorum.
Kıbrıs’tan İngiltere’ye göç, Kibrıs’ın Birleşik Krallık kolonisi olduğu dönemde başlar. Benim rastladığım en eski Kıbrıslı göçmen 1936 yılında Londra’ya gelmıştir. 14 Ocak 1999 tarihinde vefat eden Nevvar Hikmet’in 1936 yılında London School of Economics’ten muhasebeci olarak mezun olduğunu biliyoruz. 21 Ocak 1999 tarihli Londra Toplum Postası’nın verdiği haberde Nevvar Hikmet, İngiltere’ye yerleşen belki de ilk Kıbrıslı Türk olarak tanıtılmıştır. Amcam Mehmet Karafistan (Mimi) 1938 yılında Londra’ya gelmiştir. Bu ilk gelen göçmenlerin anlattığına göre ilk gelenler Londra’nın Camden bölgesi ve şehir merkezine yerleşmişlerdir. Şehir merkezinde bulunan bir Kıbrıslılar kahvesinin devamlı müşterileri olarak kırk kadar Kıbrıslı Türk ve Rum’un buluştuğu söylenmektedir.
Haziran 1992’de Dr Niyazi Kızılyürek’in Londra Camden Belediyesinin finansmanı ile hazırladığı “The Needs of Camden’s Cypriot Community – Camden Kıbrıslı Toplumunun ihtiyaçları” isimli raporda Kıbrıslılar’ın İngiltere’ye göçü üç bölümde ele alınmaktadır. Birinci bölümde 1920 ve 30’larda İngiltere’ye göç eden Kıbrıslı Rumlar, ikinci bölümde ikinci dünya savaşı sonrası Rum ve Türk göçmenler ve son bölümde 1974 Kıbrıs savaşı sonrası göç eden onbin Kıbrıslı. Buna ek olarak raporun yayınlandığı yıllarda başlayan Kıbrıslıtürkler’in politik sığınma iddialı göcü bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır.
İkinci Dünya Savaşı sonrasının kötü ekonomik koşullarında Kıbrıs’ın koloni olmasının verdiği avantajla Kıbrıs’tan İngiltere’ye göç artar. 1959 yılına gelindiğinde Britanya’daki Kıbrıslı Türkler’in sayısının 12-15 bin olduğu konusunda tahminler yapılır. (Londra Türk Sesi, Haziran 1959)
Kıbrıs’ta yayınlanan Cumhuriyet gazetesi devlet açıklamalarına dayanarak, 1958 yılı Eylül ayında 638, 1960 Eylül ayında ise 2070 Kıbrıslı’nın ada dışına göç ettiğini yazar. Cumhuriyet, 21.11.1960, sayı 15. 1960 yılında göçen Kıbrıslı sayısı ise 13 bin olarak açıklanır. (Cumhuriyet, 17 Temmuz 1961, sayı 49)
1960 yılında bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti kurulur. Bağımsızlığın oluşması yanında 1963 yılında Kıbrıs’ta toplumlar da çatışmaya başlamış ve tüm gelişmeler göçü artırmıştır.
1980’li yıllara gelindiğinde, İngiltere’de kaç Kıbrıslıtürk’ün yaşadığı konusu devamlı gündemdedir. Hem artık sadece Kıbrıslı değil Türkiyeli göçmenler de vardır. Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri darbesi binlerce insanın ülkeyi terk etmesine neden olmuştur. Bu göçün bir bölümü de İngiltere’ye olmuştur. Londra’da yayınlanan Toplum Postası gazetesi sorumlusu Yasar İsmailoğlu, “Bugüne dek İngiltere’de kaç Türk’ün yaşadığını araştıran ne bir Türk ne de tek bir İngiliz belgesi vardır… Elimizde resmi olmayan bilgilere göre İngiltere’de 40-45 bin Kıbrıslı, 7-9 bin Türkiyeli Türk yaşamaktadır.” diye yazar. Toplum Postası, Temmuz 1983, sayı 1.
19 Ocak 1987 tarihli Londra Hackney Belediyesi Policy and Resources Committee, Hackney’deki Kıbrıs Toplumu raporunda verilen verilere göre, Kıbrıs’tan İngiltere’ye ilk göçün 1920’lerin ortalarında başladığı ve 1930’ların başında bin kadar Kıbrıslı’nın varlığı, Kıbrıs Eğitim Bakanlığı verilerine dayanılarak verilmektedir. Adı geçen raporda, 1961 ylında yaklaşık rakam 42 bin, 1964 yılında 78 bin beşyüz ve 1987 yılında ise bu sayı 200 bin olarak verilmekte ve bunun %20’si yani 40 bininin Kıbrıslı Türk olduğu iddia edilmektedir.
London Borough of Lewisham tarafından Ocak 1998’de yayınlanan “Keynotes-The Turkish Community – Lewisham Population Profiles raporunda 1991 sayım sonuçları göze alınarak bir tahmin yapılmaya çalışılmaktadır. 1990’lı yıllarda İngiltere’ye göç eden Türkler’in sayısında büyük artışlar olmuştur. 2011 nüfus sayımının üzerinden yıllar geçmiş, neredeyse bir sonraki sayım sonuçlarının açıklanmasına birkaç yıl kalmıştır. Bu yüzden adı geçen raporun herhangi bir kesin bilgi verebileceğine olan inancımız zayıf kalmaktadır. Bu raporda ilginç gelebilecek bazı noktalara yer verilmektedir. Lewisham belediye sınırları dahilinde 3,600 ile 4,500, veya toplam nüfusun yüzde 1.6 ile %2 kadarının Türkiye veya Kıbrıs’tan gelen Türkler’den oluştuğu belirtiliyor. Diğer azınlık gruplara göre erkeklerin işsizlik oranı daha yüksek olup yüzde onyedi olarak belirtiliyor. Okullardaki Türk öğrenci sayısı ise toplam öğrenci sayısının yüzde 3.3’üdür deniliyor.
Kıbrıslıtürk araştırmacı Ahmet Gazioğlu, 5 Şubat 2001 tarihinde Londra Türk Radyosunda Osman Balıkçıoğlu ile yaptığı sohbette bu konuya değinerek “Kıbrıslı Türkler’in yüzbin dolayında olabileceğini tahmin ettiğini” belirtti. Bu verilen tahmini sayı sanırım gerçeğe en yakın olanıdır.
2018 yılına gelindiğinde, rakam konusu spekülasyona açık kalmakta ve hatta İngiltere’deki Kıbrıslı Türk sayısı 250 binlere kadar çıkarılmaktadır. Türkiye’den Britanya’ya ne kadar göç olduğu konusu bir rakama oturtulamamaktadır.
Yıllar önce büyük bir inşaatta elektrikçi olarak çalışırken, Çalışanların büyük bir bölümünün İrlandalı olduğunu fark ettim. Çalıştığım şirketten 25 dolayında bir elektrikçi gurubu olarak bu inşaat tamamlanana kadar birlikte çalıştık. Elektrikçilerin de büyük çoğunluğu İrlanda’dan yeni gelmiş teknisyenlerdi. İngiltere’de dördüncü yılımı tamamlamış olduğum o günlerde, iş arkadaşıma yurt özlemi çektiğimi anlatmaya çalışırken, “Ben kırk yıldır yurt özlemi çekiyorum” diye cevap verdi.
Yurt özlemi böyledir işte. Kırk yıl da ayrı kalsanız yurdunuzu hep özlersiniz. Başta, aile ve dostlarınız olmak üzere tüm sevdiklerinizi özlersiniz. Geçmişin acı ve tatlı anıları rüyalarınıza girer, travmalar kabuslarınız olur. Öncelikle, gittiğiniz yerlerde güzel olan her şeyin ülkenizde de olmasını istersiniz. Ülkenizle övüneceğiniz güzel şeylerin olmasını istersiniz. Ülkenizle övünmenizi sağlayacak denizse deniz, Güneşse Güneş, kumsa kum ya da bir yılan veya Karpaz’da oluşan eşekler ve doğal park.
35 yıldır bulunduğum bu ülkede ne kadar Kıbrıslıtürk’ün yaşadığını merak etmişimdir. KKTC yetkilileri bu sorunun cevabını aramak yerine, Büyük Britanya’da yaşayan Kıbrıslıtürklr’in sayısını her yıl biraz daha artırarak bununla gurur duyma yolunu seçmişlerdir. Konuyu ciddiyetle ele alıp bu sorunun cevabını bulmak mümkündür. Türkiye’den buraya gelip yerleşmiş bir arkadaşın yeni bebeği doğmuştu. Elinde Türkiye Elçiliğinden aldığı adres beyan ve doğum forumlarını doldurduk ve Türkiye Cumhuriyeti’ne bu yeni bebek kayıt altına alınmış oldu. Türkiye bu konuyu ciddiye almakta ve tüm vatandaşlarıyla ilişkiyi sürdürmektedir. KKTC’de ise olay farklıdır. Geçtiğimiz yıl oğlumla İçişleri Bakanlığına gidip kaydını yaptırmaya çalıştık, olmadı. İngiltere’den götürdüğümüz Doğum Belgesini memur beğenmedi. Başka bir Doğum Belgesi olması lazımmış, “Onu getirin” dedi. Bu yıl yine gideceğiz. İnşallah memur kabul eder de bizim oğlan KKTC’li de olur.
Tözer Karafistan
