Hücreler arası alanda sıvı birikmesine ödem denir. Genellikle tuz birikimi ile birliktedir. Vücuda ağız yolu ile alınan 9 gram tuz yaklaşık olarak l litre su tutar. Böbrek hastalıklarında böbrekten su ve tuz tutulumu artması, idrar miktarının azalması, protein kaçağı olması ödeme neden olur.
İdrarla bol miktarda protein atılan nefrotik sendromda buna paralel olarak kanda protein azalır.
Protein, damar içindeki sıvının hücresel alana geçmesine engelleyen en önemli yapıdır. Kandaki protein azalınca sıvı damar dışına çıkarak ödem, yani şişmeye neden olur.
Kalp yetmezliğinde yine böbreklerden tuz tutulumu arttığı için ödemler oluşur. Diyaliz hastalarında zayıflamaya veya aşırı sıvı alımına bağlı ödemler oluşur.
Ödeme Sebep Olan Durumlar
- Amlodipin gibi tansiyon ilaçları ve kortizon kullanımı
- Gemsitabin isimli kemoterapi ilacı bacaklarda ödeme neden olabilir
- Varis veya toplardamar yetersizliklerinde ödem oluşabilir
- Tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidi, miksödem)
- Karaciğer yetmezliği
- Lenf dolaşımının tıkanması (lenfödem)
- Toplardamarların tıkanıklığı (tromboz)
- Tansiyon yükselmesi
- Kadınlarda hamilelik
- Adet dönemleri
- Menopoz Aşırı tuz tüketimi
- Az su içmek
- Magnezyum eksikliği
- B vitamini eksikliği
Bu tip durumlarda vücut su tutabilir ve ödem oluşabilir. Orta yaş bayanlarda gelişen idiyopatik ödemin nedeni bilinmemektedir.
Deri altında yaklaşık olarak 2 litre sıvı birikmesi ile ödem fark edilebilir. Bazı hastalarda ise 5 litre sıvı birikene kadar ödem fark edilmeyebilir.
Ödem Belirti ve Bulguları
Sıvı birikimi deri altında, akciğer, akciğer zarı, karın içi (asit) ve kalp zarı gibi organlarda olabilir. Deri altında sıvı birikmesinde ödemin üzerine parmakla basınca iz bırakır.
Lenfödem veya miks ödemde ise iz bırakmayan sert ödem vardır. Genellikle bacaklardan ödem muayenesi yapılır.
Sürekli yatan bir hasta ise, bel alt kısmından ödem muayenesi yapılmalıdır.
Akciğerde sıvı birikmesi ile nefes darlığı gelişir. Tansiyon yüksek saptanabilir.
Nefes darlığı, kalp hastalığı şikayeti, boyun damarlarında genişleme varsa kalp hastalığını düşündürür.
Sarılık, karaciğer büyümesi, karaciğer fonksiyon testlerinde yükseklik tespit edilmesi halinde karaciğer hastalığı yönünden araştırma yapılır.
İdrarda protein, idrar miktarı azlığı, kanda protein azlığı, kolesterol yüksekliği, üre ve kreatinin yüksekliği böbrek hastalıklarında olmaktadır.
Akciğer röntgeni ile akciğerde sıvı birikimi ve kalpte sıvı birikimine bağlı kalp gölgesinin büyüklüğü bakılır.
Tüm nedenler dışlandıktan sonra idiyopatik ödem tanısı konabilir.
Ödem İçin Tıbbi Tedavi Yöntemleri
Böbrek hastalığında su ve tuz kısıtlanır.
İdrar söktürücülerle idrar miktarı artırılarak vücuttan fazla sıvının uzaklaştırılması sağlanır.
Tansiyon kontrol altına alınır. Kolesterol eksikliği tedavi edilir. Pıhtı oluşumunu engellemek için kan sulandırıcı kullanımına başlanır.
Böbrek yetmezliği gelişirse diyaliz tedavisi yapilabilir. Diyaliz hastası ise kuru ağırlık yeniden değerlendirilerek diyaliz ile sıvı çekimi yapılabilir.
Akciğer zarında toplanan sıvı ciddi nefes darlığı yapıyorsa, iğneyle sırttan sıvının alınması (torasentez) gerekebilir. Kalpte sıvı birikmesinde idrar söktürücülerle sıvı uzaklaştırılmaya çalışılır. Ödeme neden olan hastalığın tedavisi düzenlenir.
Tıbbi tedavide ödemin çözülmesi için en çok ftırosemid türü idrar söktürücüler kullanılır. Potasyum ve magnezyum eksikliği yapabileceği için bu parametreler kan tahlilleri ile kontrol edilmelidir. Nedeni belli olmayan idiyopatik ödemde yeterli su tüketmek, dengeli beslenmek ve egzersiz önerilir.
Ödem İçin Diyet Değişiklikleri
Sodyum tüketimi azaltılmalıdır. Gıda ile alınan aşırı sodyum vücuttaki sodyumu artırarak sıvı birikimine yol açar. Tuzun azaltılması kuralı çeşitli sağlık sorunlarına sahip insanlar için özellikle geçerlidir.
Zaten ödemi olan bütün insanların tuzu sofralarından kaldırmaları gereklidir. Yüksek sodyumlu besinlerden kaçınılması, ödem ile ilişkili yakınmaları azaltmaya yardımcı olacaktır.
Aperatif ve fast-food tipi tuzlu gıdaların tüketimi sınırlanmalıdır. Her gün ne kadar sodyum tüketilebileceği konusunda doktor ile görüşülmelidir. Dışarıda yemek yemek yerine, evde yemek yenmesi tuz diyetinin iyi yapılmasını sağlar.
Ödeme neden olabilen iltihabi süreci azaltmaya yardımcı meyve, sebze ve diğer sağlıklı gıdalardan zengin bir diyet yapılmalıdır. Balık, deniz ürünleri, meyve, sebze, fındık, ayçiçeği, fasulye, bezelye, patates, badem ve tam tahıllar yararlıdır.
Omega-3 yağ asitleri ve tekli doymamış yağ asitleri içeren yağ ve gıda tüketilmelidir.
B vitaminleri ve demirden zengin yiyecekler ödemi hafifletmeye yardımcı olabilir. Yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıllar, deniz sebzeleri bu gruptan olup tüketilmelidir.
Kabak, karahindiba, kuşkonmaz, pancar ve benzeri doğal idrar söktürücü (diüretik) gıdalar yenmelidir.
Ödem İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Oturulduğu veya yatıldığı zaman ayakların altı desteklenerek yukarı kaldırılmalıdır. Günde en az 3 defa 30 dakika süreyle kalp seviyesinden yukarıda tutulmalıdır. Diz veya ayak bileğinin altına yastık konması yeterlidir. Geceleri yatağın ayakucu tarafının tahta veya tuğla ile kaldırılması da yarar sağlar.
Ödem olan vücut bölümüne kalbe doğru nazikçe masaj yapılabilir. Şiddetli ödemi olanlarda lenfatik masaj yapmasını bilen bir masaj terapistinden yardım alınabilir. Toplardamarda tromboz İsimi verilen pıhtı oluşumu varsa masaj yapılmamalıdır, akciğere pıhtı atma riskine neden olabilir.
Egzersiz yapılması dolaşımın düzenlenmesi ile ödemin azalmasını sağlayabilir. Sabit ayakta durulmamalı, genel duruma uygun, doktorun önerdiği düzeyde aşırıya kaçmayacak yürüyüş yapılmalıdır. Yürüyüş esnasında bacak kaslarının çalışması ile toplardamarlardan kalbe doğru kanın ilerlemesine yardımcı olunur.
Günde birkaç defa 15-30 dakikalık yürüyüşler yapılmalı, yürüyüşler esnasında dinlenmek için otururken veya yatarken, ödem olan bacakları veya kollar yukarı kaldırılarak biraz tutulmalıdır.
Bacaklar aşırı sıcak altında tutulmamalıdır. Aşırı ısı değişimleri ödemde artışa neden olabilir. Her zaman hava koşullarına doygun giyilmeli, ödemi şiddetlendirebilecek güneş yanıklarını önlemek için güneş kremi kullanılmalıdır. Buna ek olarak, aynı zamanda ödemi artırabilecek olan aşırı sıcak veya soğuk banyo ile duştan kaçınmalıdır.
Ödemin nedeni tedavide kullanılan ilaçlar ise alternatif ilaç seçenekleri için doktor ile görüşülmelidir.
Baskı sağlayarak ödemi azaltan varis çorapları birçok kişide yararlı olmaktadır. Bacakta açık yarası olanların kullanmaması gereklidir. Varis çorabı için doktordan tavsiye alınmalıdır.
Ödem varsa, altta yatan hastalığın tanısı konmadan, doktorun bilgisi haricinde idrar söktürücü veya bitkisel ürün alınmamalıdır.
Cilde özen gösterilmelidir. Özellikle şiddetli ödemden etkilenen vücut bölümünü örten deri hassas olduğundan özel bakıma alınmalıdır. Doğru temizleme, nemlendirici kremlerin günlük kullanımı ve deri yaralarının doğru temizlenmesi daha ciddi bir cilt sorunu gelişmesini önlemek için gereklidir.
Şişirilebilir bir pompa şeklinde olan, kolları veya bacakları sararak kullanılan özel kıyafetler yararlı olabilir. Böylece şişmiş bacağa veya kola giyilen kıyafet şişirilerek ödem azaltılabilir. Bu konuda doktordan bilgi alınabilir.
Ödem İçin Önerilen Besin Takviyeleri
Hidroksietil Rutozit
Flavonoit yapısında yarı sentetik bir bileşiktir. Venöz bozukluk olan hastalarda 4 hafta boyunca günde 2 gram takviyesi ile ayak ve bileklerde ödem azalmıştır.
Bir başka araştırmada ise günde 3 gram hidroksietil rutozıt takviyesi ile kol ve bacaklardaki ödem azaltılmıştır.
Ödem İçin Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler
Genellikle idrar söktürücü özelliği olan altınbaşak otu, atkuyruğu, karahindiba ve ardıç meyvesinden hazırlanan çaylardan yararlanılmaktadır.
Karahindiba (Dandelion, Taraxacum officinale)
Bitkinin taze yapraklarından hazırlanan hidroetanolik ekstraktının günde 3 defa 8 ml verilmesi ile belirgin idrar söktürücü etkinlik elde edilmiştir.
Potasyumdan zengin olması, furosemid gibi potasyum düşüklüğüne neden olma riskini azaltmakta, uzun süreli kullanımlar için araştırılması gerektiği ileri sürülmektedir. Çay olarak da tüketilebilmektedir.
Bunun için, yaklaşık 1 tatlı kaşığı kurutulmuş yaprak ya da bir çeyrek fincan taze yaprak üzerine bir bardak sıcak su dökülüp 5- 10 dakika demlenir. Günde 2-3 defa birer bardak çay tüketilebilir.
Yabanmersini
Yabanmersini meyvesinden hazırlanmış standart ekstresinden günde 3 kez 80- 160 mg dozda alınması önerilir.
At kestanesi
İltihap gidericidir. Venöz yetmezlikte yararlıdır. Triterpenik saponin yapısında bileşikler olan essin kompleksini içermektedir.
Operasyon sonrası oluşan şişlikler ve bacaklarda oluşan ödemlerde etkilidir. Dahilen at kestanesi ekstresini içeren tablet veya kapsül formlarından yararlanılır. %15-20 essin içeren standart ekstresinden günde 2 kez 300 mg alınır.
Haricen kullanımda, %2 essin içeren jel, günde 4 kez bacaklara ovularak sürülür.
Maydanoz
İdrar söktürücü özelliği ile zayıflama kürlerinde en çok kullanılan bitkilerdendir. Aşırı sıvının atılmasına yardımcı olarak geçici kilo kaybı sağlar.
Kalıcı kilo kaybı için egzersiz ve diyet programı gereklidir. Çeşitli bitkilerden oluşan bir çay, ödemin azaltılmasında yararlı olabilir.
Taze bitkiler kullanılacaksa; 1 büyük demet maydanoz, 1 adet doğranmış böğürtlen yaprağı, 1 adet doğranmış karahindiba yaprağı, 10 kiraz sapı ile yarımşar tatlı kaşığı kereviz sapı, ayrık otu, mısır püskülü ve rezene tohumu bir kaba ufalanarak konur ve üzerine 1 litre kaynar su dökülür. On dakika demlenerek süzülür, gün boyunca çay olarak içilir.
Kurutulmuş bitkilerden hazırlanacaksa, maydanoz 3 birim, diğer bitkiler birer birim konarak çay hazırlanır ve günde birkaç bardak içilir. Meme kanseri geçirenler kullanmamalıdır.
Civanperçemi (Achillea Millefolium)
İdrar söktürücü ve tansiyon düşürücü özellikleri ile geleneksel tedavilerde kullanılır. İdrar söktürücü etkisi hayvan çalışmalarında gösterilmiştir, fakat klinik çalışması bulunmamaktadır. Uzun süreli kullanımda ciltte ışığa hassasiyete neden olabilir.
Bazı psikolojik yan etkilere neden olabilir. Çay için 2-3 taze veya bir adet kuru yaprağı kaynamış suda 5 dakika demlenerek günde birkaç defa içilir.
lsırgan Otu
Ünlü astronom Nicolaus Copernicus aynı zamanda doktorluk da yapmış ve özellikle böbrek hastalıkları ile ilgilenmiştir.
İdrar söktürücü ve idrar yolları yakınmalarını azaltmada kullandığı bitkilerden birisi de ısırgan otuydu. lsırgan otunun gerek yaprakları gerekse kökleri geleneksel tedavilerde kullanılmıştır.
İdrar söktürücü özelliği ile ödemi azaltmada yardımcıdır. Günlük 360 mg ısırgan otu ekstraktı 6-24 ay kullanılabilmektedir. Kurutulmuş ısırgan kökü 2-3 fincan kaynamış suya 3 ila 4 tatlı kaşığı eklenerek çay olarak hazırlanabilir.
Beş dakika demlenerek süzülür ve günde birkaç kez tüketilir. Hipertansiyon ilaçları, diyabet ilaçları veya kan sulandırıcı içeren bazı ilaçlar ile etkileşime girebilir.
Huş Ağacı
Bazı sağlık uygulayıcıları tıbbi amaçlar için huş ağacının yaprak ve ince dallarını kullanmaktadır. Huş ağacı yaprakları ile hazırlanan çayın içilmesi idrar miktarını artırmada ve ödemi azaltmada yararlıdır.
Huş ağacı vücuttan zararlı toksinleri, ürik asit ve fazla suyu dışarı atmada yardımcı güçlü idrar söktürücü özellikleri içerir.
Bir tatlı kaşığı kurutulmuş huş ağacı yaprağı kaynamış bir bardak suda 10 dakika demlenerek süzülür. Bir tatlı kaşığı kurutulmuş huş ağacı kabuğu tozu kaynamış bir bardak suya atılıp 15 dakika demledikten sonra içilir. Günde 2-3 bardak içilebilir.
Su Teresi (Watercress)
Toprak üstünde kalan kısımları kullanılır. İdrar söktürücü özelliği ile ödem yakınmalarının giderilmesinde yararı olabileceği düşünülmektedir. Ödemi azaltmak için 25 gram taze su teresi yaprağı bir bardak suda gece boyunca bekletilir. Ertesi gün, günde 4 yemek kaşığı tüketilir.
Atkuyruğu (Kırkkilit otu, Equısetum a., Horsetaıl)
İdrar yolu enfeksiyonu, idrar kaçırma ve vücutta fazla sıvı olması durumunda (ödem) kullanılan geleneksel tedavi yöntemidir.
Sağlıklı insanlarda standardize atkuyruğu kuru ekstraktının günde 900 mg verilmesiyle plasebodan daha kuvvetli, hidroklorotiyazide (25 mg/gün dozunda) eşdeğer idrar söktürücü etkisi olduğu, elektrolitleri olumsuz etkilemediği gösterilmiştir.
Etkisi hızlı başlar. Kurutulmuş bitki yapraklarından 1 -2 tatlı kaşığı bir su bardağı kaynamış suda 10 dakika demlenir ve süzülerek günde 2-3 bardak tüketilir. Potasyum kaybı yapabileceği için 6 haftadan uzun süre kullanılmamalı, uzun kullanımlarda arada 2 haftalık dinlenme periyodu verilmelidir.
Çemen
0.5 gram çemen tohumu l bardak suda 3 saat bekletilip süzülür. Günde 3 kez l çay fincanı içilir. Haricen uygulamada çemen tohumu toz edilir ve sıcak su ile karıştırılıp lapa yapılır. Hazırlanan lapa ödem olan yere uygulanır.
Ödem İçin Aromaterapi Uygulamaları
Yüzde Oluşan Ödem İçin Harici Uygulamalar
Cadı fındığı (Hamamelis virginiana), astrenjan etkili tanen yapısında bileşikler içermektedir. Eğer yüzde ödem olursa, cadı fındığı yaprakları mineral su ile karıştırılır ve yüze uygulanır.
Kompres Uygulamaları:
l tatlı kaşığı papatya, maydanoz veya gül yaprakları 600 ml kaynamış su içinde 7 dakika demlenir, süzülür ve soğumaya bırakılır. Hazırlanan çay ile yüze kompres yapılır. Eğer göz kapakları şişse, gözler kapanır ve üstüne, hazırlanan çay ile 10- 1 5 dakika kompres uygulanır.
Masaj Yağı:
15 ml organik soya veya üzüm çekirdeği yağının içine 2-3 damla servi veya biberiye uçucu yağı eklenir. Hazırlanan yağ karışımı ile ödem olan yere masaj yapılır.
Bacak, El ve Karın Bölgesi İçin Masaj Yağı:
50 ml organik soya yağına (üzüm çekirdeği veya susam yağı da olabilir) 5 damla buğday rüşeymi yağı ve 5 damla sedir veya limon uçucu yağı eklenip karıştırılır. Bacaklara, hazırlanan yağ ile masaj yapılır.
Ayrıca 50 ml organik soya yağına (üzüm çekirdeği veya susam yağı da olabilir) 5 damla buğday rüşeymi yağı, 8-12 damla fesleğen, servi, lavanta veya sedir uçucu yağı ilave edilir ve her gece ve sabah el üstü, ayak parmak uçlarına ve karın bölgesine masaj yapılır.
Kaynak Kitap: Prof. Dr. Canfeza Sezgin – Tam Şifa
Kaynak: Ödem Nedir, Neden Olur? Ödem Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
