Tarih 3 Mart 1991 yılını gösterdiğinde ABD’de Rodney King polisler tarafından acımasız bir şekilde darp edilmişti. Görüntüleri kısa süre içerisinde medyaya düştü. 29 Nisan 1992 tarihinde ise mahkeme polislerin suçsuz olduğuna hükmetti. Bu durum üzerine halk galeyana geldi.Çıkan karmaşalarda yağmalama, saldırı, kundaklama ve cinayet olaylarına rastlanırken 53 kişi hayatını kaybetmiş ve 1 milyar doların üzerinde hasar ortaya çıkmıştır.
Bugün George Floyd’un öldürülmesi sonrasında benzer yağmalama ve kundaklama olayları ortaya çıkmaktadır.
Hak aramaya sokaklara çıkan binlerce insan neden etrafa saldırmaya başlamaktadır?
Freud, psikoanalitik kuramda üç temel kavramı anlatmaktadır. Bunlar alt benlik, benlik ve üst benliktir. İnsanların ilkel dürtüler ile hareket etmesine engel olan benliktir. Benlik ve Üst benlik insanı hayatta kalabilmesi için gerekli olan kontrol ve vicdan olgularıyla tanıştırır. Bazen George Floyd veya RodneyKing olaylarında olduğu gibi insanlar rasyonel davranıştan uzaklaşırlar.
Biz bu durumları finans sektöründe de görmekteyiz. Finansal balonlar bu rasyonel olmayan davranışların sonrasında ortaya çıkmakta ve davranışsal finansın araştırma sahasına girmektedir. Kazanan grubun bir parçası olmak isteyen bireyler Çiftlik Bank gibi saadet zincirlerinin ağına düşmelerinin bir nedeni de çoğunluğu takip etme isteğidir. Açıklanan rakamlara göre Çiftlik Bank zincirine yatırım yapan kişi sayısı 80.000 civarında gerçekleşmiştir. Bu durumun nedenini bazı çevreler eğitim ve sosyal statü ile açıklamaya çalıştılar lakin ben bu düşünceye katılmıyorum. Nasdaq kurucularından Bernard Madoff’un2008 yılına kadar saadet zincirine 50 milyar dolar toplaması kandırılan bireylerin sosyal statüleri ve eğitim seviyelerininde önemli olmadığını gösteriyor.
Rasyonel olmayan davranışların ve toplu şiddetin nedeni sürü psikolojisi olabilir mi?
Sürü psikolojisi üzerine çalışan Asch, grubun kişi davranışlarına etkisini bir deneyle incelemiştir.[1] Bir grubun içerisinde denek hariç her kişi sorulan soruyu kasti olarak yanlış cevaplamış denekler ise diğerlerinden etkilenerek yanlış cevaba doğru yönelmiştir. ABD’de sokaklara yapılan toplu saldırılarda da bireyler gruplardan etkilenmekte ve normalde yapmayacakları davranışlarda bulunmaktadırlar.
Korona sonrası ne olacak başlıklı yazımda 1930 yılındaki krizden sonra ortaya çıkan ciddi ekonomik ve sosyal krizleri hatırlatmıştım. Karantinada kalmış ve ekonomik olarak zorlu zamanlar geçirmekte olan insanlar baharında gelmesi ile enerjilerini dışarıya atmaya hazırlar. Bugün korona sonrası yaşadığımız ilk sosyal kriz George Floyd olayı oldu. Önümüzdeki süreçte diğer ülkelerde de benzer olaylar ile karşılaşabiliriz.
[1]Asch, S. E. (1951). Effects of grouppressure on themodificationanddistortion of judgements. In H. Guetzknow (Ed.), Groups, leadershipand men (pp. 177–190). Pittsburgh, PA: Carnegie Press
