Çoklu Zeka Kuramı’ndaki ‘doğa zekası’, Prof. Dr. Hovard Gardner tarafından ilk yedi zekaya daha sonra eklenendir. Gardner, 1996 yılında zeka türlerine ‘doğa zekası’nı ekler. Gardner, Harvard Üniversite’sindeki, Çoklu Zeka Enstitüsü’nde çalışmalarını devam ettiriyor. Aday zekaları var; ‘ varoluşçu zeka’ bir tanesi. Aday zekaların bilimsel kanıtları aranıyor.
Doğa zekası insanoğlunun ilk uyarıcı zekaları arasında sayılabilir; çünkü insan ilk uyarıcıları içine doğduğu ‘doğa’ parçasından alır. Oradaki taşlar, bulutlar, ağaçlar, iklim, dağlar, canlılar, bitkiler hepsi birey için dünyayı anlamlandırmada birer uyarıcı kaynaktır. Doğal kaynaklardan gelen uyarıcılar sayesinde çocukların zihnindeki şemalar oluşmaya başlar. İçine doğduğu doğa parçasındaki uyarıcı çeşitliliği kadar zihninde ‘şemalar’ oluşur.
Çocuk ne kadar çok obje ve olayla karşılaşırsa o kadar çok şema oluşturur. O nedenle doğa ve buna bağlı doğa zekası çocuklar için çok önemlidir ve desteklenmelidir. İlk şemaları oluşacak ve bu şemaları kullanarak daha yeni şemalar oluşturup, bu süreç yaşam boyu devam edecek.
Çocuklar doğduğu andan itibaren doğaya koşacak. Doğadaki her obje ve olay ile temasa geçmeli. Önce psiko-motor becerilerle etrafındaki uyarıcıları almalı. Objeleri koklamalı, ellemeli, görmeli, mümkünse ısırmalı (yiyecek) ve onlardan psiko-motor eylemleri yardımıyla bilgiler almalı.
Ağacın kırılganlığını, çiçeklerin kokularını, taşların sertliğini, çimenlere basarak onların yumuşaklığını algılayıp, onlarla ilgili şemalar oluşturacak. Sonrasında bu şemalara ‘imgeleri’ yerleştirecek. Yani görmediği bir doğa objesini ona yapılan tanım ile algılayacak.
Örneğin katüs kırılgandır, yumuşaktır, dikenlidir ve uzun ağaca benzer dendiğinde, bahsi geçen kaktüsü görmese bile onun imgesini (yani zihnindeki resmini) oluşturabilecek.
Gardner, doğa zekasını bitkiler ve hayvanlar gibi varlıkları ayırabilen insan yeteneğini gösterdiğini belirtir*. Aynı zamanda bulutlar, kayalar gibi doğa dünyasının diğer özelliklerine duyarlığı gösterdiğini belirtir. İnsanoğlunun evrimsel geçmişinde doğa zekasının var olduğunu söyler. Bu yeteneğin avcılık, toplayıcılık ve çiftçilik yapılan dönemlerde kendini açık bir şekilde gösterdiğini vurgular.
Doğa zekasında güçlü olan bireylerin özellikleri bitkiler, hayvanlar ve çevre ile uğraşmak ve kolleksiyon, analiz yapma gibi yeteneklerde kendisini gösterir.
Ancak önemli olan nokta şurası; doğa zekası sadece ilkel insanda varolan bir yeti değildir; günümüz tüketici toplumunda da farklı bir şekilde kendisini gösterir. Gardner, günümüz tüketici toplumunda doğa zekasından daha çok arabalar, gammazlıklar, makyaj çeşitleri vb olguları ayırt etmede yararlanıldığını vurgular.
Doğa zekası pek çok araştırmacı ve biliminsanı tarafından ayırt etme ve sınıflandırma yeteneği olarak ilişkilendirilir**. Ayırt etme yeteneği bazı biliminsanlarına göre DNA ile şifrelenmiştir, nöröpsikolojik bir olgudur, öğrenme ile değiştirilemez. Yapılacak tek şey bireylere ayırt etme strajesini öğretmektir.
İşte bu amaçla doğa zekası kullanılabilir. Ayırt etme ve sınıflandırma gibi yetileri doğa zekası yardımıyla desteklenmelidir. Böylece çocuklar ayırt etme ve sınıflandırma yeteneklerini geliştirecekleridir. İçine doğdukları doğa parçasının içerisinde özgürce sürekli uyarıcılar alması sağlanmalıdır. Uyarıcılardan edindiği şemalar sayesinde de doğadaki objelerin benzerlik ve farklılıklarını görecek ve ayrıt etme becerisini geliştirecektir.
Tatil bir fırsattır; çocuklar doğa ile buluşturulmalıdır. Doğadan çok çeşitli uyarıcılar almasına fırsat yaratılmalı; ev hapsinden, akıllı telefon ve bilgisayardan koparılmalıdırlar. Bu sayede çocukların doğa zekası desteklenecek. Böylece ayırt etme ve sınıfladırma yapabilme gibi ilerde pek çok akademik öğrenmede, ihtiyaç duyulacak olan yetenekler de kazandırılmış olacaktır.
*Gardner, H (1983). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.
**Kagan, S. & Kagan, M. (1988). Multiple Intelligences, The Complete MI Book. USA; Kagan Cooperative Learning.
