Diyabet Nedir?
Diyabet, vücudun kan şekerini (glikoz) kullanımını etkileyen bir grup hastalığı işaret eder. Glikoz sağlığımız için hayati önemdedir, çünkü kaslar ve dokuları oluşturan hücreler için önemli bir enerji kaynağıdır. Aynı zamanda beynin ana yakıt kaynağıdır.
Diyabetin altta yatan nedeni, türe göre değişiklik gösterir. Ancak, diyabetin türü fark etmeksizin, kanda fazla şekerlere yol açabilir. Kanda bulunan fazla miktarda şeker ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Kronik şeker hastalığı koşulları tip 1 ve tip 2 diyabeti içerir. Potansiyel olarak iyileştirilebilir diyabet hastalığı arasında, prediyabet – kan şekeriniz normalden yüksekse, ancak diyabetli olarak sınıflandırılmayacak kadar yüksek değilse – ve hamilelik sırasında ortaya çıkan ancak bebeğin doğumundan sonra düzelebilen gebelik diyabeti (Gestasyonel) bulunur.
Diyabet Belirtileri
Kan şekerinin ne kadar yükseldiğine bağlı olarak değişir. Bazı insanlar, özellikle de prediyabet veya tip 2 diyabetli olanlar başlangıçta şeker hastalığı semptomlarına sahip olmayabilirler. Tip 1 diyabette semptomlar hızlı bir şekilde ortaya çıkar ve daha şiddetli geçer.
Tip 1 diyabet ve tip 2 diyabetin belirtileri:
- Artan susuzluk
- Sık idrara çıkma
- Aşırı açlık
- Açıklanamayan kilo kaybı
- İdrarda ketonların varlığı (ketonlar, yeterli insülin bulunmadığında meydana gelen kas ve yağ parçalanmasının bir yan ürünüdür)
- Yorgunluk
- Sinirlilik
- Bulanık görüş
- Yavaş iyileşen yaralar
- Diş etleri veya cilt enfeksiyonları ve vajinal enfeksiyonlar gibi sık görülen enfeksiyonlar
Tip 1 diyabet her yaşta gelişebilir, ancak sıklıkla çocukluk veya ergenlik döneminde ortaya çıkar. Tip 2 diyabet, daha sık görülür, her yaşta gelişebilir ancak 40 yaşından büyüklerde daha sık görülür.
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Kendinizde veya çocuğunuzda, herhangi bir şeker hastalığı belirtisi fark ederseniz, geç kalmadan doktorunuza başvurun. Erken teşhis ile daha etkili bir tedavi sağlayabilir.
Zaten şeker hastalığı teşhisi konulduysa. Kan şekeri seviyeleriniz stabilize olana kadar yakın tıbbi takibe ihtiyacınız olacaktır.
Diyabet Nedenleri?
Diyabeti anlamak için, öncelikle glikozun normal olarak vücutta nasıl işlendiğini anlamak gerekir.
İnsülin Nasıl Çalışır?
İnsülin, midenin arkasında ve altında bulunan, bezden gelen bir hormondur (pankreas).
- Pankreas insülini kan dolaşımına salgılar.
- İnsülin dolaşır ve şekerin hücrelere girmesini sağlar.
- İnsülin kan dolaşımındaki şeker miktarını düşürür.
- Kan şekeri düştüğü için, pankreasdan insülin salgılanır.
Glikozun Rolü Nedir?
Glikoz, kasları ve diğer dokuları oluşturan hücreler için bir enerji kaynağıdır.
- Glikoz iki ana kaynaktan gelir; yiyecekler ve karaciğer.
- Şeker, insülin yardımıyla hücrelere girer ve kan dolaşımında emilir.
- Karaciğer şekeri depolar ve glikoza çevirir.
- Glikoz seviyeleri düşük olduğunda, örneğin bir süre yemek yemediğiniz zaman, karaciğer, glikoz seviyenizi normal bir aralıkta tutmak için depolanmış glikojeni glikoza çevirir.
Tip 1 Diyabet Nedenleri Nelerdir?
Tip 1 diyabetin kesin nedeni bilinmemektedir. Bilindiği üzere, normalde zararlı bakteriler veya virüslerle savaşan bağışıklık sistemi, pankreastaki insülin üreten hücrelerinizi tahrip eder ve yok eder. Bu çok az insülin üretimine neden olur. Hücrelere nakledilmek yerine, kan dolaşımında şeker oluşur.
Tip 1 diybetin, genetik duyarlılık ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülmektedir, ancak bu faktörlerin tam olarak ne olduğu henüz tam olarak bilinmemektedir. Tip 1 diyabette kilonun da bir risk faktörü olduğu düşünülmektedir.
Prediyabet ve Tip 2 Diyabetin Nedenleri Nelerdir?
Tip 2 ve prediyabette(gizli şeker), hücreler insülin etkisine dirençli olur ve pankreas bu direncin üstesinden gelmek için yeterli insülin üretemez. Enerji için gerekli olan hücrelere gitmek yerine, kan dolaşımında şeker oluşur.
Tam olarak bunun neden olduğu belirsizdir, ancak genetik ve çevresel faktörlerin de tip 2 diyabetin gelişiminde rol oynadığına inanılmaktadır. Aşırı kilolu olmak, tip 2 diyabetin gelişimi ile yakından ilişkilidir, ancak tip 2 olan herkes fazla kilolu olmayabilir.
Gebelik Diyabeti (Gestasyonel) Nedenleri Nelerdir?
Hamilelik sırasında, plasenta hamileliği sürdürmek için hormonlar üretir. Bu hormonlar, hücreleri insüline daha dayanıklı hale getirir.
Normalde, pankreas bu direncin üstesinden gelmek için yeterli miktarda ekstra insülin üreterek yanıt verir. Ancak bazen pankreas bu sürece ayak uyduramaz. Böyle durumlarda, çok az glikoz hücrelere girer ve kanda çok fazla kalır, bu da gestasyonel diyabet ile sonuçlanır.
Diyabetin Risk Faktörleri Nelerdir?
Risk faktörleri diyabetin türüne bağlıdır.
Tip 1 Diyabet İçin Risk Faktörleri
Tip 1 diyabetin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, artmış bir riski işaret eden faktörler:
Ailede şeker hastalığı olması
Bir ebeveynde veya kardeşte tip 1 diyabet varsa risk artar.
Çevresel faktörler
Viral bir hastalığa maruz kalma gibi durumlar tip 1 diyabetin risk faktörünü arttırabilir.
Zarar verici bağışıklık sistemi hücrelerinin varlığı (otoantikorlar)
Bazen tip 1 diyabetli kişilerin aile üyelerine şeker hastalığı otoantikorları için testler yapılır. Otoantikorlara sahipseniz, tip 1 diyabet geliştirme riskiniz artar. Fakat bu otoantikorlara sahip olan herkes şeker hastalığı geliştirmeyebilir.
Coğrafya
Finlandiya ve İsveç gibi bazı ülkeler daha yüksek tip 1 diyabet oranlarına sahiptir.
Tip 2 Diyabet ve Prediabetes için Risk Faktörleri
Araştırmacılar, bazı kişilerin neden prediyabet ve tip 2 diyabet geliştirdiğini tam olarak anlamıyorlar. Belirli faktörlerin riski arttırdığı açıktır:
Fazla kilo
Sahip olduğunuz fazla yağlı doku, hücrelerde daha dirençli olan insüline dönüşür.
Hareketsizlik
Ne kadar az aktif olursanız, şeker hastalığı riski o kadar artar. Fiziksel aktivite, kilonuzu kontrol etmenize, glikozu enerji olarak kullanmanıza ve hücrelerinizi insüline daha duyarlı hale getirmeye yardımcı olur.
Ailede şeker hastalığının olması
Bir ebeveynde veya kardeşte tip 2 diyabet varsa risk artar.
Irk
Nedeni bilinmemekle birlikte, siyah ırklar, İspanyollar, Amerikan Kızılderilileri ve Asyalı-Amerikalılar da dahil olmak üzere belirli ırkların insanları daha yüksek risk altındadır.
Yaş
Yaşlandıkça riskiniz artar. Bunun nedeni, daha az egzersiz yapma, kas kütlesini kaybetme ve yaşlandıkça kilo almanız olabilir. Ancak tip 2 diyabet, çocuklar, ergenler ve genç yetişkinler arasında da artmaktadır.
Gestasyonel diyabet
Gebelikte gestasyonel diyabet geliştirdiyseniz, prediyabet ve tip 2 diyabet geliştirme riskiniz artar. Eğer 4 kilodan daha fazla olan bir bebeği doğurduysanız, aynı zamanda tip 2 diyabet riski altındasınız demektir.
Polikistik over sendromu
Kadınlar için, düzensiz adet dönemleri, aşırı tüylenme ve obezite ile karakterize edilen yaygın bir durum olan polikistik over sendromuna sahip olmak şeker hastalığı riskini artırır.
Yüksek tansiyon
140/90 milimetrelik (mm Hg) üzerinde kan basıncına sahip olmak, tip 2 diyabet riskini arttırır.
Anormal kolesterol ve trigliserit düzeyleri
Yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) veya “iyi” kolesterol düzeyiniz düşükse, tip 2 diyabet riskiniz daha yüksektir. Trigliseritler, kanda taşınan bir başka tip yağdır. Yüksek seviyelerde trigliserit bulunan kişilerde tip 2 diyabet riski artar.
Gebelik Diyabeti (Gestasyonel) İçin Risk Faktörleri
Hamile bir kadın gestasyonel diyabet geliştirebilir, ancak bazı kadınlar diğerlerinden daha fazla risk altındadır. Gestasyonel diyabet için risk faktörleri:
Yaş
25 yaşından büyük kadınlar daha fazla risk altındadır.
Aile veya kişisel şeker hastalığı geçmişi
Eğer prediyabetiniz varsa – tip 2 diyabetin bir öncüsü – veya ebeveyn veya kardeş gibi yakın bir aile üyesi tip 2 diyabet hastasıysa, risk artar.
Hastalık geçmişi
Daha önceki bir hamilelikte gestasyonel diyabet geçirdiyseniz, büyük bir bebek doğurduysanız veya açıklanamayan ölü doğumunuz varsa, daha büyük risk altında olabilirsiniz.
Kilo
Hamilelik öncesi aşırı kilolu olmak riski artırır.
Irk
Sebebi tam olarak bilinmese de, siyahi, İspanyol, Amerikan Kızılderili veya Asyalı olan kadınların gestasyonel diyabet geliştirme riski daha fazladır.
Diyabet Komplikasyonları
Diyabetin uzun süreli komplikasyonları yavaş yavaş gelişir. Şeker hastalığı hastalığı ne kadar uzunsa – ve kan şekeriniz ne kadar az kontrol edilirse – komplikasyon riski o kadar yüksektir. Diyabet komplikasyonları engelleyici hatta hayatı tehdit edici olabilir. Olası komplikasyonlar:
Kalp-Damar Hastalıkları
Şeker hastalığı, göğüs ağrısı (anjina), kalp krizi, inme ve arterlerin daralması (ateroskleroz) ile koroner arter kalp hastalığı dahil olmak üzere çeşitli kardiyovasküler problemlerin riskini önemli ölçüde artırır. Diyabetiniz varsa, kalp hastalığı veya inme olasılığınız daha yüksektir.
Sinir Hasarı (Nöropati)
Fazla şeker, özellikle bacaklarınızdaki sinirlerinizi besleyen küçük kan damarlarına (kılcal damarlar) zarar verebilir. Bu, genellikle ayak parmaklarının veya parmakların uçlarında başlayan ve giderek yukarı doğru yayılan karıncalanma, uyuşukluk, yanma veya ağrıya neden olabilir.
Tedavi edilmezse, etkilenen bacaktaki bütün hisleri kaybedebilirsiniz. Sindirim ile ilgili sinirlerin zarar görmesi bulantı, kusma, ishal veya kabızlık problemlerine neden olabilir. Erkekler için erektil disfonksiyona yol açabilir.
Böbrek Hasarı (Nefropati)
Böbrekler, atığı kanınızdan filtre eden milyonlarca minik kan damarı kümesini (glomeruli) içerir. Şeker hastalığı bu hassas filtreleme sistemine zarar verebilir. Şiddetli hasar, diyaliz veya böbrek nakli gerektiren böbrek yetmezliğine veya geri dönüşü olmayan son evre böbrek hastalığına yol açabilir.
Göz Hasarı (Retinopati)
Diyabet, potansiyel olarak körlüğe yol açan retina ve (diyabetik retinopati) kan damarlarına zarar verebilir. Şeker hastalığı, katarakt ve glokom gibi diğer ciddi görme durumlarının riskini de artırır.
Ayak Hasarı
Ayaklardaki sinir hasarı veya ayaklarda ki zayıf kan akışı çeşitli ayak komplikasyonlarının riskini artırır. Tedavi edilmediği takdirde, kesikler ve kabarcıklar, genellikle kötü şekilde iyileşen ciddi enfeksiyonlar geliştirilebilir. Bu enfeksiyonlar ayak parmağı, ayak veya bacak amputasyonu(uzuv kesilmesi) gerektirebilir.
Cilt Koşulları
Diyabetli kişiler, bakteriyel ve fungal enfeksiyonlar dahil olmak üzere cilt problemlerine daha duyarlı olabilir.
İşitme Bozukluğu
Diyabetli kişilerde işitme sorunları daha yaygındır.
Alzheimer Hastalığı
Tip 2 diyabet, Alzheimer hastalığı gibi demans(bunama) riskini artırabilir. Kan şekeri kontrolü ne kadar düşükse, riskler o kadar büyük olur. Bu bozuklukların nasıl düzeleceğine dair teoriler olsa da, hiçbiri henüz kanıtlanmamıştır.
Depresyon
Tip 1 ve tip 2 diyabetli kişilerde depresyon belirtileri yaygındır. Depresyon şeker hastalığı yönetimini etkileyebilir.
Gebelik Diyabeti (Gestasyonel) Komplikasyonları
Gestasyonel diyabet hastası kadınların çoğu sağlıklı bebekler doğurur. Bununla birlikte, tedavi edilmemiş veya kontrolsüz kan şekeri seviyeleri sizde ve bebeğinizde sorunlara neden olabilir.
Bebeğinizdeki komplikasyonlar, gestasyonel diyabetin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir:
Aşırı Büyüme
Ekstra glikoz, bebeğin pankreasını ekstra insülin üretmek için tetikleyen plasentayı geçebilir. Bu bebeğinizin aşırı (makrozomi) büyümesine neden olabilir.
Düşük Kan Şekeri
Bazen gestasyonel diyabetli annelerin bebekleri doğumdan kısa bir süre sonra düşük kan şekeri (hipoglisemi) geliştirirler çünkü kendi insülin üretimleri yüksektir. Besleme ve bazen intravenöz glikoz solüsyonu bebeğin kan şekeri seviyesini normale döndürebilir.
Daha Sonra Tip 2 Diyabet Geliştirme Riski
Gestasyonel diyabetli annelerin bebekleri daha sonra ki yaşamlarında obezite ve tip 2 diyabet geliştirme riski daha yüksektir.
Ölüm
Tedavi edilmeyen gestasyonel diyabet, doğumdan önce veya kısa bir süre sonra bir bebeğin ölümüne neden olabilir.
Annedeki komplikasyonlar, gestasyonel diyabetin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir:
Preeklampsi
Bu durum, yüksek tansiyon, idrarda aşırı protein ve bacaklarda ve ayaklarda şişme ile karakterizedir. Preeklampsi hem anne hem de bebek için ciddi ve hatta hayatı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilir.
Sonraki Gestasyonel Diyabet Riski
Bir gebelikte gestasyonel diyabetiniz olduğunda, bir sonraki hamilelikle tekrar karşılaşma olasılığınız daha yüksektir. Ayrıca yaşlandıkça, genellikle tip 2 diyabet geliştirme olasılığınız da yükselir.
Prediabetes Komplikasyonları
Prediabetes, tip 2 diyabet geliştirme riskini arttırabilir.
Diyabeti Önleme
Tip 1 önlenemez. Bununla birlikte, prediyabet, tip 2 ve gestasyonel diyabetin tedavisine yardımcı olan aynı sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri önlemeye yardımcı olabilir:
Sağlıklı yiyecekler yemeye özen gösterin. Yağ ve kalorileri açısından daha düşük ve liften daha yüksek yiyecekleri seçin. Meyve, sebze ve tam tahılları tüketmeye çalışın.
Daha fazla fiziksel aktivite yapın. Günde 30 dakika orta dereceli fiziksel aktivite yapmayı hedefleyin. Tempolu günlük yürüyüşe çıkın, bisiklet sürün, yüzmeyi deneyin. Uzun antrenman yapma şansınız yoksa gün içinde bölerek yapmayı deneyin.
Fazla kilolarınızı verin. Fazla kiloluysanız, vücut ağırlığınızın %7’sini kaybetmeniz bile – örneğin, kilonuz 90 ise, 7kg kilo kaybı – şeker hastalığı riskini azaltabilir.Ancak hamilelik sırasında kilo vermeye çalışmayın, hamilelik sırasında sağlıklı kilo alımı için doktorunuza danışın.
Kilonuzu sağlıklı bir aralıkta tutmak için, yeme ve egzersiz alışkanlıklarınızda kalıcı değişiklikler yapmaya odaklanın. Daha sağlıklı bir kalp, daha fazla enerji gibi kilo vermenin faydalarını hatırlayarak kendinizi motive edin.
Bazen ilaçlar da bir seçenek olabilir. Metformin (Glucophage, Glumetza, diğerleri) gibi oral şeker hastalığı ilaçları tip 2 diyabet riskini azaltabilir, ancak sağlıklı yaşam tarzı tercihleri esastır. Tip 2 diyabet geliştirip, geliştirmediğinizi kontrol etmek için yılda en az bir kez kan şekerinizi kontrol ettirin.
Kaynak: Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir? Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?
