2012 Nobel Ekonomi Ödülü’nü ABD’li 60 yaşındaki Alvin Roth ile 89 yaşındaki Lyod Shapley paylaştı.
2 ekonomist, ekonomide temel sorun olarak bilinen “Piyasa yetersizliğinin geçerli olduğu durumda, değişik aktörleri en iyi şekilde bir araya getirme, eşleştirme, kaynak tahsisini yapma ve fiyatsız piyasa tasarımının uygulanması” çalışmalarından dolayı ödüle layık görüldüler.
Nobel Komitesi,Harvard Üniversitesi’nden Profesör Roth ile California Üniversitesi’nden fahri Profesör Shapley’in araştırmalarının ayrı ayrı yapılmış olmasına rağmen birbirini tamamlayıcı nitelikte olduğunu bildirdi.
Lyod Shapley, eşleştirme kuramına yaptığı kuramsal katkıdan dolayı Nobel’i kazandı. Shapley ve arkadaşları istikrarlı bir eşleştirmeyi sağlamak için Gale-Shapley algoritmasını geliştirdiler. Eşleştirme kuramı günlük hayatta nasıl karşımıza çıkıyor? Shapley’e göre; Birçok piyasada çözümler, fiyat mekanizması kullanılmadan bulunuyor. Örneğin okullara öğrenci yerleştirilmesi. Burada tek ölçü yıllık öğrenim harcını ödemek olamaz. Öğrencinin başarı düzeyi, araştırma kabiliyeti ve uyum yeteneği dikkate alınmak zorundadır. Eğer “Sadece fiyatı ödeyen hizmeti ve malı alır” prensibi uygulanırsa, kapasitesi düşük bir öğrenci sadece harç ödeyerek okula girebiliyorsa, başarısız olacak ve kaynak israfına neden olacaktır. Eşleştirme kuramı verimlilik ve adillik gibi ekonomik prensipleri gözeterek işlemlerin yapılmasını sağlayacaktır.
Nobel komitesi, 3 nedenden dolayı da diğer Akademisyen Alvin Roth’a Nobel’in verilmesini uygun gördü.Türkiye deki Ekonomi Akademisyenlerine göre, bunlardan ikisi,Roth’un Türk ekonomistlerle beraber yaptığı çalışmalardır. Roth öncelikle Shapley’in geliştirdiği eşleştirme Kuramının, ABD’de Doktorların hastanede staj için eşleştirmede kullanılan sistem ile ayni olduğunu tespit etti ve doktor piyasasının yeniden düzenlenmesine yardımcı oldu. Çünkü yeni doktorların hastane seçimi ve hastanelerin doktor seçimlerinde piyasa yetersizlikleri yaşanabilmektedir.
İkinci olarak Roth, Shapley dışında, Türk Ekonomi Profosör’ü Tayfun Sönmez’in gelişmesine çok büyük katkı koyduğu tek taraflı eşleştirme (yerleştirme) kuramı alanında da çalıştı. Roth, Tayfun Sönmez ve diğer Türk Ekonomist Atila Abdülkadıroğlu’nun geliştirdiği mekanizmaları ABD de öğrencilerin ilk ve ortadereceli okullara yerleştirilmeleri için pratikte uyguladı.
Alvin Roth 3. olarak da Profesör Tayfun Sönmez ve Profosör Utku Ünver’in önemli katkıları ile canlı dönörlerin böbreklerinin takas edilerek uygun hastalara verilmesi ilkesinden yola çıkan organ takas mekanizmalarının geliştirilmesi ve böbrek takas merkezlerinin kurulmasına öncülük etti.
Roth’a göre;
Organ nakillerinde sadece en yüksek fiyatı verene organın naklini sağlamak, en uygun sonucu ortaya çıkartmayabilir. Çünkü uygun alıcı ve verici ilişkisi kurulmazsa kaynak israfı yaşanmaktadır. İşte bu yüzden bu tür konularda parasal ödemelerden önce diğer faktörler öne çıkarılmalıdır.
2012 ekonomi Nobel’inde, böbrek naklinde eşleştirme sorunu nasıl çözülür, Öğrenci yerleştirme sınavları sonrası yerleştirme sorunları (Türkiye’de ÖSYM bunun en güzel uygulaması), İhalelerde en ideal fiyatlama sistemi ne şekilde olur gibi konular ön plana çıkmıştır.
Sonuç olarak; 2012 Nobel’ini kazanan çalışmanın ne işe yarayacağı çok önemlidir. Yeni bir piyasa türü olarak, fiyatsız piyasaların ön plana çıkması, piyasada sadece paranın geçerli olmaması, yeterlilik, kapasite, kalite, en uygun sağlık ve çevre sorunlarının fiyatın önüne geçmesi konularının çalışmada temel olarak vurgulanması daha adaletli bir dünya için insanlığa ümit veriyor