Şahıslar harcamalarını yaparken harcanabilir gelirlerini dikkate almazlar. Bu normaldir. Onun yerine ortalama sürekli gelirlerini göz önünde bulundururlar. Sürekli gelir hipotezi denilen teoriye göre, tüketim harcamalarını belirleyen harcanabilir reel gelir değil, reel varlıklardır. Çünkü bir tüketicinin hayatı boyunca toplam gelirlerinin ne olacağı iki tür varlığa (sermayeye) bağlıdır. Bunlardan birincisi hisse senetleri ve taşınmaz mal gibi fiziksel varlıklardır. İkincisi ise eğitim ve deneyim gibi beşeri sermayedir.
* * *
Tüketiciler sahip oldukları varlıkları hesaba katıp, hayat boyunca kazanacakları gelirin ne olduğunu yaklaşık olarak belirleyip, ne kadar harcama yapacaklarına karar verirler. Bu yüzden de tüketiciler gelirlerinde beklenmedik geçici bir değişiklik olduğu zaman tüketim harcamalarını değiştirmezler. Diyelim ki gelirlerinde beklenmedik ve geçici bir artış oldu, bunu bir kenara koyarlar. Aynı şekilde, gelirlerinde beklenmedik ve geçici bir düşüş olduğunda da veresiye alırlar veya kredi kartlarındaki borçlarını artırırlar. Öte yandan, eğer varlıklarındaki artışa bağlı olarak hayat boyu gelirlerinde kalıcı bir değişiklik olmuşsa, tüketim harcamalarını da bu duruma uygun bir şekilde ayarlarlar.
* * *
Şimdi, sürekli gelir hipotezi bir teori ve kâğıt üzerinde oldukça tutarlı ve ekonomik akla da son derece uygun. Fakat önemli olan, gerçek hayatta tüketiciler bu teoriye uygun, rasyonel bir şekilde davranıyorlar mı? Bir başka deyişle bu teori insanların (gerçek hayattaki) davranışlarını açıklayabiliyor mu? Mesela, bir tüketici gelirindeki artışın geçici ya da kalıcı olduğunu tespit edebiliyor mu?
* * *
Diyelim ki Ganimafya isimli hayali bir adada tüketiciler yıllarca sahip oldukları varlıklarından bağımsız ve bu varlıklara denk gelmeyen, yüksek yıllık gelirler kazanmış ve her seneki harcamalarını da bu gelir düzeyine göre belirlemiş olsun. (Normal koşullarda bunun uzun bir süre devam etmesi, sürdürülebilir olması kuşkusuz mümkün değil; bu yüzden söz konusu sistem dışarıdan taşınan su ile dönüyor olmak zorunda.) Eğer dışarıdan gelen su aniden kesilirse ve üstelik bu adada yaşayanların yıllarca gelirlerine uygun olanın çok üzerinde tüketim yaptıkları için birikmiş olan borçlarını da ödemeleri gerekiyorsa, bu durumdaki tüketici grubunun tepkisi ne olur?
* * *
“Gelirimiz servetimize denk değildi, fakat biz yine de tüketimimizi gelirimize göre yaptık. Bu andan itibaren gelirimizin varlıklarımıza uygun bir düzeye inmesi gerektiğini anlıyoruz. Daha da önemlisi, birikmiş borcumuzu ödememiz için tüketim eğilimimizin azalması gerektiğini de çok iyi anlıyoruz” derler mi? Yani harcamalarının azalmasını, tutturdukları “hayat standardının” ciddi bir şekilde aşağıya inmesini kabul ederler mi? Teorik olarak etmeleri gerekir. Ama ya pratikte?
* * *
